Η Αντίληψη της Πραγματικότητας 1
Η θεωρία του κονστρουκτιβισμού
Με τον όρο «κονστρουκτιβισμός» περιγράφουμε, αρχικά, το καλλιτεχνικό εκείνο ρεύμα που βρήκε εφαρμογές στη λογοτεχνία, την αρχιτεκτονική και τις εικαστικές τέχνες στη Σοβιετική Ένωση, τη δεκαετία του ’20, κατά τα πρώτα μεταεπαναστατικά χρόνια (Gray, 1987). Ωστόσο, δεν υπάρχει ένα αντίστοιχο φιλοσοφικό ρεύμα, που να καθορίζει τις αναγκαίες αρχές στοιχειοθέτησης μιας θεωρίας, η οποία θα επιβεβαίωνε την ύπαρξη μιας ξεχωριστής σχολής,
παρά την απόπειρα του Alexei Gan το 1922 (Ο κονστρουκτιβισμός) να προσδώσει κάποιες βασικές αρχές --της τεκτονικής (του οργανικού χαρακτήρα της έκρηξης της εσωτερικής ουσίας), της φακτούρας (της συνειδητής επιλογής του αντικειμένου και της λογικής χρήσης του) και της κατασκευής (το διαμορφωμένο προϊόν μέσω της χρήσης του επεξεργασμένου υλικού. Παρά το γεγονός αυτό, ο στόχος της θεωρίας των κονστρουκτιβιστών, μπορεί να εστιαστεί στην υπέρβαση τόσο του ορθολογισμού (της καθαρής νόησης, η οποία λειτουργεί άσχετα με τα δεδομένα του εμπειρικού κόσμου) όσο και του εμπειρισμού (μοναδική πηγή γνώσης είναι οι αισθήσεις), παραπέμποντάς μας, στο στόχο τόσο της πλατωνικής Πολιτείας όσο και της Ουτοπίας του Th. More (Margolin, 1997). Έτσι, αν και η κονστρουκτιβιστική θεωρία πρωτοεμφανίζεται τον 20ο αιώνα στη Σοβιετική Ένωση, κάποια σπέρματά της, θα μπορούσαμε να πούμε εξετάζοντας την ιστορία της δυτικής σκέψης πως, εντοπίζονται ήδη στη νοησιαρχική φιλοσοφία του Διαφωτισμού (Kant), αλλά και ενωρίτερα, στη σκέψη τουμεγάλου μοναχικού στοχαστή, του Ιταλού Giov. Battista Vico, ο oποίος, 200 σχεδόν χρόνια πριν από το κείμενο του Gan, θα στραφεί κατά της «μαθηματικής» σκέψης του Descartes και των φυσιογνωστικών, υποστηρίζοντας πως ο άνθρωπος γνωρίζει μονάχα ότι ο ίδιος δημιουργεί, δηλαδή την ιστορία του (Vico,1999).
Η κονστρουκτιβιστική, λοιπόν, προσέγγιση αντιτίθεται στην περιγραφική αντιμετώπιση της επιστημονικής έρευνας και της τεχνολογίας (Gray, 1987. Tatlin, 1988. Feenberg, 1991) και θεωρεί πως τα προϊόντα της επιστήμης είναι το
αποτέλεσμα μιας αναστοχαστικής διαδικασίας, που αφορά στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η πραγματικότητα καθίσταται αντικείμενο της σκέψης (Knorr-Cetina, 1983. Brousseau, 1997) και η τέχνη η αντικειμενικότερη παράστασή –μορφή [gestalt]—της (Σκλόβσκι & Άιχενμπλουμ, 1985). Ο Ροντσένκο, είδη το 1921, δηλώνει χαρακτηριστικά πως «η κονστρουκτιβιστική ζωή είναι η τέχνη του μέλλοντος» (Rodtchenko, 1988).
Από τα πιο πάνω, μπορούμε να υποψιαστούμε και τους λόγους, για τους οποίους, η θεωρία του κονστρουκτιβισμού επηρέασε βαθύτατα τόσο τον αμερικάνικο πραγματισμό (Dewey) όσο και τη σχολή της Φρανκφούρτης (Horkheimer - Adorno), επιστημολόγους (Kuhn - Wittgenstein) και παιδαγωγούς (Piaget - Bruner), οι οποίοι τόνισαν τη σπουδαιότητα της ενεργητικής και άμεσης επαφής στη γνωστική ανάπτυξη και την αναγκαιότητα της αποκατάστασης της συνέχειας ανάμεσα στην τέχνη και τα καθημερινά συμβάντα, τον άνθρωπο και το περιβάλλον του (Dewey, 1980).
Γενικότερα μιλώντας, διάφορες επιστήμες --κυρίως ανθρωπιστικές-- όπως αυτές της Φιλοσοφίας, της Κυβερνητικής, της Κοινωνιολογίας, της Ψυχολογίας και της Παιδαγωγικής, σήμερα ενδεχομένως να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά αν δεν λάμβαναν σοβαρά υπόψη τις εν λόγω θέσεις και κώφευαν στις κραυγές αγωνίας όλων εκείνων που φώναζαν πως πρέπει να απαλλαχθούμε από την τέχνη που μασκαρεύει την ανικανότητα της ανθρωπότητας και να αναζητήσουμε μια καινούργια μέθοδο οργάνωσης του κόσμου μας, χρήσιμη και ωφέλιμη
1 Η έννοια του «κονστρουκτιβισμού» είναι μετάφραση του αγγλικού όρου constructivism. Στην ελληνικήβιβλιογραφία χρησιμοποιούνται διάφοροι όροι, όπως «εποικοδομητισμός» και «θεωρία της δόμησης της γνώσης».
Εμείς, ωστόσο, επιμένουμε στην αρχική ορολογία, τονίζοντας, έτσι, την καταγωγή του όρου και τη διάσταση τηςθέσης των οπαδών του εν λόγω ρεύματος από άλλες απόψεις και θέσεις, που υπήρξαν στην υπόλοιπη Ευρώπη καιΑμερική κατά την ίδια περίοδο.
από το βιβλίο: Οι τεχνολογίες του Διαδικτύου και του Παγκόσμιου Ιστού στην
Εκπαίδευση, Εκδόσεις Καστανιώτης, (επιμέλεια, Σ. Ρετάλης).
Σχόλια