Η Κοινωνιο-ψυχανάλυση
ΖΕΡΑΡ ΜΑΝΤΕΛ (1930-2004)
Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής και Ανθρωπολόγος
Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής και Ανθρωπολόγος
Το όνομα του έχει συνδεθεί με την Κοινωνιοψυχανάλυση και με την έκδοση του βιβλίου “Η επανάσταση ενάντια στο Πατέρα”, το 1968, βιβλίο που τον έκανε γνωστό στο κοινό. Από το 1968 λοιπόν, δεν σταμάτησε να εργάζεται γράφοντας 30 βιβλία, πολλά άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά κτίζοντας σιγά μια συλλογική πρακτική θεσμικής ψυχολογοκής επέμβασης. Με αυτό τον τρόπο βοήθησε επίσης, να αναπτυχθεί η θεωρεία της “ Κοινωνικής ψυχολογίας του υποκειμένου” βασισμένη σε έννοιες που προέρχονται από την ψυχανάλυση και από την κοινωνιολογία
Δυο προσωπικές εμπειρίες οδήγησαν του Ζεράρ Μάντελ να δημιουργήσει την “Κοινωνιοψυχανάλυση”
Η πρώτη το 1942 όταν ήταν 12 χρονών και ήταν παρών όταν δυο αστυφύλακες γνωστοί στην οικογένεια του, ήρθαν για να παίρνουν τον πατέρα του που ήταν Εβραίος. Ο μικρός Ζεράρ τότε, αντιλαμβάνεται την δύναμη της εξουσίας που βαραίνει τους δύο χωροφύλακες, οι οποίοι σκύβουν μπροστά της, υποτάσσονται και ενεργούν παρά την θέληση τους, χωρίς να φαίνεται ότι απειλούνται από κάτι. Από τότε ο Ζεράρ Μάντελ είχε αφιερώσει την επιστημονική του σκέψη γύρω από δύο θέματα τα οποία ερευνά και με τα οποία δομεί την θεωρεία της κοινωνιοψυχανάλυσης: την ισχύς και την εξουσία
Το δεύτερο συμβάν γεννιέται σιγά, σιγά μέσα από την εργασία του και παράγεται από τρεις διαφορετικές αντιλήψεις από την ορθόδοξη ψυχανάλυση.
α) Αυτό που βιώνεται στην ψυχανάλυση δεν μπορεί να καλύψει όλη ψυχική ζωή του ατόμου, αλλά μόνο μια διάσταση της, αυτή της ψυχικής εμπειρίας μέσα στην οικογένεια. Η ψυχο-οικογενειακή διάσταση ερευνά τις πρώτες σχέσεις στην οικογένεια και τη συναισθηματική και σεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού. σύμφωνα με τη θεωρεία του ασυνείδητου του Σ. Φρόιντ. Δηλαδή η ψυχανάλυση ερευνά μόνο την ψυχο-οικογενειακή διάσταση της ζωής του υποκειμένου.
β) Η ψυχανάλυση για να υποστηρίξει την επιστροφή στην παιδική ηλικία, απέκλεισε αναγκαστικά την καθημερινή πραγματικότητα μέσα από την οποία η προσωπικότητα συνεχίζει να δομείται, να παίρνει μορφή και να λειτουργεί. Η σχέση του υποκειμένου με την καθημερινή πραγματικότητα είναι η κοινωνική διάσταση της ψυχικής ζωής του υποκειμένου. Αυτή η κοινωνική διάσταση, λειτουργεί με την επίδραση της κουλτούρας και του περιβάλλοντος, Αυτή την διάσταση, ο Μάντελ την ονομάσε “ψυχοκοινωνική διάσταση”. Η ψυχο-οικογενειακή διάσταση και η ψυχοκοινωνική βρίσκονται αλληλο-επιρεαζόμενες, αλληλεξαρτώμενες και αλληλο-συμπληρώμενες και δεν αποκλείει η μια την άλλη.
γ) Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε η ψυχανάλυση (ντιβάνι αποκοπή από την κοινωνική πραγματικότητα) με σκοπό να βοηθήσουν τον ελεύθερο συνειρμό και ότι αποτελεί περιεχόμενο του ασυνείδητου δεν άρεσαν στο Μάντελ. Εκείνος δημιούργησε ένα κοινωνικό κάδρο αναφοράς προσπαθώντας να βοηθήσει την έκφραση της ψυχοκοινωνικής διάστασης του υποκειμένου.
“Πράξη-ισχύς”
Εάν η ψυχο-οικογενειακή διάσταση καθορίζεται από την ύπαρξη των φαντασμάτων, η ψυχοκοινωνική οργανώνεται και λειτουργεί γύρω από την πράξη που πραγματοποιεί το υποκείμενο. Η πράξη είναι αυτή που διαμορφώνει την πραγματικότητα του υποκειμένου, δηλαδή το ίδιο το υποκείμενο διαμορφώνει την πραγματικότητα που ζει. Εκείνο καθορίζει αυτό που ζει μέσα από την πράξη του.
Μετά από μια πράξη τίποτα δεν είναι όπως παλιά για τον Ζεράρ Μάντελ .
Η ισχύς της πράξης και η ισχύ πάνω στην πράξη, αποτελούν το βάση της ψυχοκοινωνιολογίας και οδηγούν τον Μάντελ να δημιουργήσει ένα καινούργιο όρο τον “Πράξη-ισχύς” και την ανάλογή του έννοια, οποία εκφράζει την ενέργεια του υποκειμένου για την ιδιοποίηση του εαυτού του μέσα από την πράξη του. Η “Πράξη-ισχύς” αποτελεί έννοια ανθρωπολογικού χαρακτήρα, και είναι της ίδιας σημαντικότητας με αυτή του“ ασυνειδήτου”.
Η ισχύς εδώ αναφέρεται, όχι στην “πράξη-ισχύς” που κατευθύνεται προς τους άλλους, αλλά σαν "πράξη-ισχύς" του υποκείμενου σε σχέση με τον εαυτό του και σε αυτό που κάνει.
Μικρές ομάδες ανθρώπων
Το αντικείμενο εργασίας της “κοινωνιοψυχανάλυσης” δεν είναι το απομονωμένο άτομο αλλά μικρές ομάδες ανθρώπων,( που εργάζονται στον ίδιο χώρο ή τους συνδέουν φιλικοί δεσμοί), εγγεγραμμένων σε οργανωμένο και συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο, ή θεσμό. Με αυτό τον τρόπο θα κατανοήσουμε, σύμφωνα με τον Μάντελ καλύτερα την λειτουργία και τις αντιδράσεις των μελών της ομάδας μέσα στην ομάδα, αλλά και των διαφορετικών ομάδων μεταξύ τους.
Ο Ζεράρ Μάντελ είχε δημιουργήσει την δική του ερευνητική ομάδα την“κλινική ομάδα έρευνας και επέμβασης στο κοινωνικό τομέα”.Μέσω αυτής της ομάδας, οι έρευνές του στράφονται στην εκπαίδευση και την αυταρχική ιδεολογία η οποία προβαλλόταν από την οργάνωση και την λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος, με αποτέλεσμα την ψυχοκοινωνική καταπίεση του παιδιού. Καταπίεση που ξεκινούσε από την οικογένεια και συνεχιζόταν από το εκπαιδευτικό σύστημα, με στόχο την απάρνηση του εαυτού, την απαξίωση της πράξης του και την υποταγή του σε ένα σύστημα, του οποίου τις αποφάσεις δεν είχε καν την δύναμη να αμφισβητήσει.
Η θέσεις του Μάντελ ήταν υπέρ μιας αντιαυταρχικής εκπαίδευσης που θα πρόσφερε την δυνατότητα στο παιδί να γνωρίσει τον εαυτού του, να γίνει κυρίαρχος της πράξης του, πράγμα που σήμαινε κυρίαρχος της ζωής του .
Η θεωρεία του λοιπόν δεν επηρεάστηκε μόνο στην ψυχανάλυση και την κοινωνιολογία, αλλά επεκτάθηκε στην φιλοσοφία, την ανθρωπολογία και την πολιτική θεωρεία και ιδίως την Μαρξιστική.
Ο Ζεράρ Μάντελ μίλησε για την δημοκρατία στην εκπαίδευση και για την σημασία της στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.
Απόδειξε ότι η αυταρχική εκπαίδευση, όχι μόνο δεν παράγει ανεξάρτητα υποκείμενα, ικανά να αναλάβουν τον εαυτό τους, αλλά δημιουργεί άβουλα πλάσματα τα οποία μπορούν να ακολουθήσουν οποιοδήποτε ηγετίσκο που τους μοιάζει για μπαμπάς.
Η βιβλιογραφία του:
Η εξέγερση ενάντι στον πατέρα το 1968
Η κρίση των γενεών το 1969
Για την αποδυνάστευση του παιδιού το 1971
Παιδαγωγικό μανιφέστο το1973
“Κοινωνιοψυχανάλυση” (έξη τόμοι 1-6 ) 1976
Η κοινωνία δεν είναι οικογένεια το 1992
Η ιστορία της εξουσίας το 2003
πηγή:http://1libertaire.free.fr/GMendel24.html
Σχόλια