Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις

Κοινωνική κατηγοριοποίηση, στερεότυπα και ουσιοκρατισμός

Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις εμφανίζονται με διάφορες μορφές, είναι οι εικόνες που συμπυκνώνουν ένα σύνολο σημασιών και επιτρέπουν στο άτομο να ερμηνεύσει αυτά που συμβαίνουν, είναι οι κατηγορίες που χρησιμοποιούνται στην ταξινόμηση των περιστάσεων, των φαινόμενων, των ατόμων με τα οποία συνδιαλέγεται, είναι οι θεωρίες που του επιτρέπουν να αποφασίσει για αυτούς και ανάγουν τη σκέψη του σε οικεία γνωστικά σχήματα. Σύμφωνα με τον W.Doise(1990), οι κοινωνικές αναπαραστάσεις συνιστούν κοινωνικές γνώσεις για πολλούς λόγους· παίζουν σημαντικό ρόλο στη συγκρότηση των ανθρώπινων σχέσεων, μορφοποιούνται από αυτές τις σχέσεις και διαχέουν ορισμένες φορές άμεσα αλλά πιο συχνά έμμεσα μια γνώση πάνω σε αυτές τις σχέσεις(W.Doise,1990).

 Στον ορισμό που δίνει η D.Jodolet(1984), η έννοια της κοινωνικής αναπαράστασης σημαίνει μια ιδιαίτερη μορφή γνώσης, τη γνώση της κοινής γνώμης και επιπλέον σημαίνει μια μορφή κοινωνικής σκέψης. "Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις είναι τρόποι πρακτικής σκέψης προσανατολισμένης προς την επικοινωνία, την κατανόηση και τη διαχείριση του κοινωνικού περιβάλλοντος, υλικού ή ιδεατού. Σαν τέτοιες παρουσιάζουν ειδικά χαρακτηριστικά όσον αφορά στην οργάνωση των περιεχομένων, στις διανοητικές επεξεργασίες και στη λογική. Ο κοινωνικός προσδιορισμός των περιεχομένων ή των διαδικασιών αναπαράστασης σημαίνει την αναφορά στις συνθήκες και στα πλαίσια μέσα στα οποία αναδύονται οι αναπαραστάσεις, στις επικοινωνίες, διαμέσου των οποίων κυκλοφορούν, στις λειτουργίες που επιτελούν κατά την αλληλεπίδρασή τους με τον κόσμο και τους άλλους" (D.Jodolet, 1984).

Όταν το άτομο αντιμετωπίζει ένα σύνθετο θεωρητικό πλαίσιο ή μια καινοτομία, τότε οι κοινωνικές αναπαραστάσεις ενεργοποιούνται και προσπαθούν να μετατρέψουν τις αφηρημένες έννοιες σε συγκεκριμένες εικόνες και να κατευθύνουν τη σκέψη του σε διάφορα οικεία γνωστικά σχήματα Οι δεσμοί ανάμεσα στις ρυθμίσεις και στις κοινωνικές αναπαραστάσεις διασφαλίζονται μέσω των διαδικασιών της επικέντρωσης και της αντικειμενικοποίησης. Οι άνθρωποι επικεντρώνουν τη νέα γνώση σε προηγούμενες ιδέες(ψυχολογική επικέντρωση), και επιπλέον οι άνθρωποι που ανήκουν στις ίδιες ομάδες κατανοούν τη νέα γνώση με παρόμοιους τρόπους(κοινωνιολογική επικέντρωση), ενώ οι κοινωνικές αναπαραστάσεις είναι αυτές που συμβάλλουν στον εντοπισμό της θέσης που καταλαμβάνουν οι άνθρωποι στην κοινωνία,(Doise 1992). O Moscovici υποστηρίζει ότι όταν σκεφτόμαστε ενεργοποιείται το λειτουργικό σύστημα, το οποίο εκτελεί βασικές γνωστικές λειτουργίες όπως κατηγοριοποιήσεις, διακρίσεις, υπαγωγές, κ.λπ.

 Οι διαδικασίες της αντικειμενικοποίησης και της επικέντρωσης λειτουργούν στο πλαίσιο του μετασυστήματος μεταφράζοντας αυτές τις κοινωνικές ρυθμίσεις και καθοδηγώντας τις γνωστικές λειτουργίες. Η Ξ.Χρυσοχόου(2005), υποστηρίζει: "Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις τροφοδοτούμενες από τις επιστημονικές θεωρήσεις και αντανακλώντας τις κοινωνικές σχέσεις, αποτελούν θεωρίες της κοινής λογικής για τον κοινωνικό κόσμο. Οι σχέσεις εξουσίας αντικειμενικοποιούνται σε συγκεκριμένες κοινωνικές κατηγορίες και επικεντρώνονται σε πεποιθήσεις, στην ένταξη σε κοινωνικές ομάδες και στις αντιλήψεις για τις κοινωνικές ανισότητες

Η προβληματική της εξωομάδας στοιχειοθετήθηκε με βάση τις φυλετικές διαφορές και αυτή η κατηγορία μπορεί ή υπάρχει παράλληλα με άλλες κατηγορικές διακρίσεις όπως είναι η εθνότητα, η εθνικότητα, η κουλτούρα, η θρησκεία, το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ικανότητα, η ηλικία και η κοινωνική τάξη. Το σύστημα ταξινόμησης ενσωματώνεται στις θεωρίες των ανθρώπων για τον κόσμο, ούτως ώστε να μπορέσουμε να προβλέψουμε ποιες κατηγορίες ενδέχεται να γίνουν αντικείμενο προκαταλήψεων και πρακτικών διάκρισης ".

Σύμφωνα με τους θεωρητικούς της κατηγοριοποίησης, τα στερεότυπα είναι αποτέλεσμα των διαδικασιών κατηγοριοποίησης, με στόχο τη δημιουργία διομαδικής συμπεριφοράς μεταξύ των πολιτισμικά κυρίαρχων και των πολιτισμικά μη κυρίαρχων ομάδων και είναι πιθανό να εκδηλώνεται όταν οι άνθρωποι κατηγοριοποιούν τον εαυτό τους, καθένας ως μέλος της δικής του πολιτισμικής ομάδας. Οι κυρίαρχες ομάδες αναπαριστάνονται ως άτομα τα οποία διατηρούν την ιδιαιτερότητά τους και οι μη κυρίαρχες ομάδες αναπαριστάνονται ως ένα σύνολο ατόμων που είναι αδιαφοροποίητα.

 Η εκδήλωση των στερεότυπων μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπο μέσω του οποίου αξιολογείται θετικά η ενδοομάδα και τα μέλη της νιώθουν καλύτερα. Οι Haslam et al.(2002), υποστηρίζουν ότι τα στερεότυπα είναι οι αναπαραστάσεις των ομάδων τις οποίες συμμερίζονται οι άνθρωποι και προκειμένου τα στερεότυπα να αποτελέσουν τη συναινετική γνώση για τις κοινωνικές ομάδες, η διαμόρφωσή τους υπακούει στις διαδικασίες της κοινωνικής επιρροής. Τα στερεότυπα και οι κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις μετατρέπουν αφηρημένες έννοιες σε συγκεκριμένες κοινωνικές οντότητες και οι κοινωνικές κατηγορίες κινδυνεύουν να ουσιοποιηθούν.

Η θεώρηση της κάθε κουλτούρας ως ουσιοποιημένης οντότητας και η άποψη ότι οι πολιτισμικές διαφορές είναι φυσικές, έχουν ως συνέπεια τη διατήρηση πεποιθήσεων που υποστηρίζουν τη φυσική ανωτερότητα ορισμένων ομάδων και ανθρώπων. Οι Haslam, Rothschild& Ernst(2000), καταλήγουν στο συμπέρασμα, ότι δύο ξεχωριστές διαστάσεις τονίζουν τις ουσιοποιημένες πεποιθήσεις για τις κοινωνικές κατηγορίες· οι πεποιθήσεις σχετικά με τη φυσικότητα των κοινωνικών κατηγοριών και οι πεποιθήσεις σχετικά με την εμπραγμάτωση τους.

Ο όρος εμπραγμάτωση αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία αφηρημένες και αυθαίρετες έννοιες μετατρέπονται σε μη αμφισβητούμενες ή ακόμα και νομιμοποιημένες έννοιες. Οι ερευνητές αυτοί διαπίστωσαν ότι οι αντιλήψεις σχετικά με την κοινωνική θέση συσχετίζονται με αυτές τις διαστάσεις Οι φυσικές και μη εμπραγματοποιημένες κατηγορίες (άρρεν, λευκός, καρκινοπαθής) θεωρούνται υψηλότερης κοινωνικής θέσης, ενώ οι φυσικές και εμπραγματοποιημένες κατηγορίες(άτομα με αναπηρίες, Εβραίοι, εθνικές μειονότητες, γυναίκες, μαύροι και ασθενείς με aids) θεωρούνται χαμηλότερης κοινωνικής θέσης και υποστηρίζουν ότι η σύνδεση μεταξύ των ουσιοποιημένων πεποιθήσεων και της προκατάληψης ενδέχεται να είναι περισσότερο σύνθετη. "Η σύνδεση των άρρητων θεωριών με την προκατάληψη μπορεί να διαφέρει μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών και να διαμεσολαβείται από άλλες προς το παρόν άγνωστες μεταβλητές" (Haslam, 2002).

 Η φυσικοποίηση φαίνεται να αποτελεί ένα μηχανισμό αντίστασης του κοινωνικού συστήματος έναντι των μειονοτικών συμπεριφορών, καταστρέφοντας την αξιοπιστία και την αντικειμενικότητα τους. Οι Doise, Deschamps&Mugny, χαρακτηριστικά αναφέρουν: "Η φυσικοποίηση συνίσταται στο να θεωρούνται οι σταθερές, φυσικές, ιδιοσυγκρασιακές ιδιότητες η πηγή των παρεκκλινουσών συμπεριφορών και ιδεών, γεγονός που επιτρέπει να μην τις λαμβάνουμε υπόψη" .Η φυσικοποίηση μπορεί να λάβει διάφορες μορφές βιολογιοποίησης, κοινωνιοψυχολογιοποίησης, ψυχολογιοποίησης.

πηγή:
Από την πτυχιακή εργασία της
ΚΟΠΤΣΕΛΗΣ ΜΑΡΙΑΣ
με τίτλο
ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΟΠΟΙΗΣΗ