Εκπαίδευση και ισότητα των φύλων: θεσμικά εφόδια και πρακτικές αδυναμίες

 

Edward Munch: Madonna - 1894/95

Η προώθηση της οπτικής του φύλου αποτελεί υποχρέωση όλων των ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, προκειμένου να εναρμονιστούν με τις απαιτήσεις μιας δημοκρατικής κοινωνίας ως προς την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών για όλους και όλες στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και με τις επιταγές της Ε.Ε. ως προς το mainstreaming, δηλαδή την ένταξη της οπτικής του φύλου σε όλες τις πολιτικές της Ε.Ε. Σίγουρα, μία από τις πολιτικές όπου επιτάσσεται η ένταξη της οπτικής του φύλου είναι η πολιτική της εκπαίδευσης.

«Η αρχή της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι θεμελιώδης αρχή του κοινοτικού δικαίου, που κατοχυρώνεται στα άρθρα 2 και 3, παράγραφος 2, της Συνθήκης και αποσαφηνίζεται από τη νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Σύμφωνα με τη Συνθήκη, η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελεί ένα από τα ιδιαίτερα καθήκοντα και στόχους της Κοινότητας, η οποία έχει την υποχρέωση να την προάγει σε όλα τα πεδία κοινοτικής δράσης.

Μεταξύ άλλων εγγράφων, η Επιτροπή έχει δημοσιεύσει έναν “χάρτη πορείας για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών 2006-2010”, το κεφάλαιο 5 του οποίου περιλαμβάνει αναφορές στην εξάλειψη των στερεοτύπων που συνδέονται με το φύλο στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και τον πολιτισμό. Το έγγραφο αναφέρει ότι στα κράτη μέλη της ΕΕ εξακολουθεί να ισχύει η τάση της εξάλειψης των κοινών στερεοτύπων στον τομέα των ίσων ευκαιριών στην εργασία.

Η πολιτική της ΕΕ, σύμφωνα με την έκθεση, πρέπει να λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι τα στερεότυπα σχετικά με το φύλο πρέπει να καταπολεμούνται από νεαρή ηλικία, μεταξύ άλλων και σε ό,τι αφορά τις διακρίσεις εις βάρος των κοριτσιών και των νέων γυναικών στην εκπαίδευση. Επομένως, η πολιτική ίσων ευκαιριών πρέπει να ξεκινά από το σχολικό περιβάλλον και την ανατροφή από την οικογένεια.

Η κατάρτιση των εκπαιδευτικών και των εργαζομένων στην εκπαίδευση, στις σχολές κατάρτισης εκπαιδευτικών και σε άλλες σχολές, πρέπει να προσαρμοστεί ανάλογα. Στην προετοιμασία των μελλοντικών εκπαιδευτικών για την επαγγελματική ζωή τους πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στα ζητήματα της ισότητας των φύλων. Το σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να παρέχει στους νέους κατάλληλη και ισορροπημένη εκπαίδευση ανεξαρτήτως φύλου, και το ζήτημα του φύλου πρέπει επίσης να αντικατοπτρίζεται στον τρόπο διάρθρωσης του περιεχομένου και στον σχεδιασμό των εγχειριδίων διδασκαλίας σε όλα τα είδη σχολείων και τα προγράμματα διδασκαλίας» (βλ. Παράρτημα: «Έκθεση Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με τις διακρίσεις σε βάρος των νέων γυναικών και των κοριτσιών στην εκπαίδευση (2006/2135 (INI))»). Η έκθεση αυτή εστιάζει στις πιο εμφανείς πτυχές πιθανών διακρίσεων σε βάρος των νέων γυναικών και των κοριτσιών σε ό,τι αφορά τη δυναμική της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Όπως είναι εμφανές, η προώθηση της οπτικής του φύλου απορρέει από τη διαπίστωση ότι χρειάζονται δράσεις για να αποκατασταθούν ιστορικές, αλλά και σύγχρονες αδικίες εις βάρος του γυναικείου φύλου¹. Αν και σε θεσμικό επίπεδο η ισότητα των δύο φύλων έχει κατοχυρωθεί, η διακηρυσσόμενη ισότητα δεν έχει μετατραπεί σε ουσιαστική ισότητα ούτε στην Ελλάδα ούτε στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό τεκμηριώνεται με βάση τους υπάρχοντες δείκτες για την κοινωνικο-οικονομική θέση των γυναικών².

Πλήθος ερευνών τεκμηριώνουν την άποψη ότι ο θεσμός της εκπαίδευσης αναπαράγει και συντηρεί την άνιση θέση γυναικών και ανδρών στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας (Φρόση, Λ. 2002, Μαραγκουδάκη, Ε. 2002). Ο θεσμός της εκπαίδευσης, με ποικίλα μέσα, παροτρύνει τα κορίτσια και τα αγόρια να αναπτύσσουν χαρακτηριστικά προσωπικότητας και να δημιουργούν επαγγελματικούς και ακαδημαϊκούς στόχους καθώς και στόχους προσωπικής ζωής σύμφωνα με τις παραδοσιακές για το φύλο παραδοχές. Στα μέσα αυτά περιλαμβάνονται:

• το επίσημο αναλυτικό περιεχόμενο των μαθημάτων
• το ανεπίσημο ή κρυφό πρόγραμμα
• ο κάθετος και ο οριζόντιος επαγγελματικός διαχωρισμός με βάση το φύλο στο σύνολο της ακαδημαϊκής κοινότητας
• η αλληλεπίδραση του σπουδαστικού κοινού με τις/τους εκπαιδευτικούς κ.ά.

Ο παρών οδηγός εστιάζει κυρίως στο ανεπίσημο ή κρυφό πρόγραμμα, που περιλαμβάνει τις στερεότυπες αντιλήψεις, τις προσδοκίες και τις καθημερινές πρακτικές των εκπαιδευτικών. Περιλαμβάνει, όμως, ως παράρτημα και έναν πίνακα με κατευθυντήριες οδηγίες για την ένταξη της οπτικής του φύλου στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα, στο περιεχόμενο των μαθημάτων δηλαδή. 

1 Τα κινήματα πολιστισμικών - εθνολογικών σπουδών και γυναικείων σπουδών έχουν ασκήσει σημαντική επιρροή στα προγράμματα σπουδών της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις δυτικές χώρες (Banks, J., 2004:55). Η πίεση του γυναικείου καθώς και του αντιρατσιστικού κινήματος για να ληφθούν υπόψιν οι απόψεις και οι εμπειρίες τους στο πλαίσιο των μετασχηματισμών των προγραμμάτων προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις από συντηρητικούς θεωρητικούς, κυρίως της αγγλοσαξονικής παράδοσης.

Τα επιχειρήματα των συντηρητικών λειτουργούν ως «προπέτασμα καπνού για τη συγκάλυψη της πολιτικής επιδίωξης να μην προαχθεί το συλλογικό συμφέρον [...] αλλά να ενισχυθεί η κατεστημένη κατάσταση πραγμάτων και η κυριαρχία της ηγεμονικής ομάδας και να προωθηθούν τα συμφέροντα μιας μικρής ομάδας επιλέκτων» (Banks, J.2004:58). Οι συντηρητικοί κύκλοι ορίζουν τα δικά τους συμφέροντα ως καθολικά και ως σύμφωνα με το κοινό καλό και τα συμφέροντα των έγχρωμων και των γυναικών ως συμφέροντα ειδικών ομάδων (Ravitch, 1990, αναφορά στο Banks, J., 2004:59). Η κυρίαρχη ομάδα εξουσίας αντιμετωπίζει ως «ειδικό» συμφέρον κάθε διεκδίκηση που αμφισβητεί την εξουσία της, την κυρίαρχη ιδεολογία και τα ερμηνευτικά της πρότυπα, ιδίως εάν μια οργανωμένη ομάδα κοινών συμφερόντων απαιτεί να αλλάξει ο «κανόνας», οι παραδοχές και οι αξίες που διέπουν τους θεσμούς και τις δομές.

Η προσθετικής προσέγγισης παρέμβαση στο πρόγραμμα σπουδών συνίσταται συχνά στην προσθήκη ενός βιβλίου ή ενός ειδικού μαθήματος επί ορισμένου θέματος. Το σημαντικό, όμως, είναι να επιδιώκουμε τον συνολικό μετασχηματισμό του προγράμματος σπουδών, με την επανεξέταση των κυρίαρχων παραδοχών που διέπουν τη διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών (Bronstein, P. - Qunina, K., 2003:4).

2 Βλ. στατιστικές κατά φύλο στην ιστοσελίδα της Στατιστικής Υπηρεσίας της EE: http://epp.eurostat.ec.europa.eu. Επίσης, στην ιστοσελίδα του ΔΟΕ (International Labour Organization) http://www.ilo.org/public/english/support/lib/resource/subject/gender.htm.

Πηγή:
http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&ved=0CEkQFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.teipat.gr%2Fisotita%2Fdocs%2Fegxeiridio.doc&ei=O55gUf6JBKaf7Aah9IGQDg&usg=AFQjCNG2pCVOHwBmWbKIO8cr_e054G5kgQ&sig2=c94h1GIYzutUsLVVYt_9fA&bvm=bv.44770516,d.ZGU

Της

Δρ. Μαρία Πενταράκη

Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας, ΤΕΙ Πάτρας

Επιστημονική και ιδρυματική υπεύθυνη για το πρόγραμμα

Προπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών Φύλου και Ισότητας, ΤΕΙ Πάτρας