Μεταψυχιατρική: μία νέα κατεύθυνση γιά τήν ψυχική ὑγεία
Οἱ κυβερνητικές πολιτικές ἔχουν ἀρχίσει νά ἀλλάζουν τό ἦθος τῶν ὑπηρεσιῶν ψυχικῆς ὑγείας στή Βρεταννία, καθώς ἡ νέα δέσμευση γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς ἀλληλεπίδρασης μεταξύ τῆς φτώχιας, τῆς ἀνεργίας, καί τῆς ψυχικῆς νόσου ἔχει ὁδηγήσει σέ πολιτικές πού ἑστιάζουν στή μειονεξία καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμό. Οἱ πολιτικές αὐτές δίνουν ἔμφαση στή σημασία τῶν πλαισίων, τῶν ἀξιῶν, καί τῶν συνεταιρισμῶν. Τό ἐθνικό πλαίσιο ὑπηρεσιῶν ψυχικῆς ὑγείας φέρνει στήν ἡμερήσια διάταξη μία θεματική πού ἔρχεται σέ ἀντιπαράθεση μέ τή βιοϊατρική ψυχιατρική, δείχνοντας πώς ἡ κυβέρνηση αὐτή (καί ἡ κοινωνία πού ἐκπροσωπεῖ) ἀναζητᾶ ἕνα πολύ διαφορετικό εἶδος ψυχιατρικῆς καί ἕνα νέο εἶδος σχέσης καί ἐποικοινωνίας μεταξύ τῶν ἐπαγγελματιῶν ὑγείας καί τῶν χρηστῶν ὑπηρεσιῶν ψυχικῆς ὑγείας.
Σύμφωνα μέ τόν Muir Gray, «ἡ μεταμοντέρνα ὑγεία καλεῖται νά ἀνταποκριθεῖ στίς προτεραιότητες τῆς μεταμοντέρνας κοινωνίας, δηλαδή: τό ἐνδιαφέρον, τόσο γιά τίς ἀξίες, ὅσο καί γιά τήν τεκμηρίωση τῶν ἐπιστημονικῶν ἀπόψεων, τήν ἀνησυχία γιά τούς κινδύνους τῆς ἐπιστήμης ἀντί γιά τά ὁφέλη της καί τήν ἀνάδειξη τοῦ καλῶς ἐνημερωμένου ἀσθενοῦς». Τά νεωτερικά ἐπιτεύγματα τῆς ψυχιατρικῆς ἀμφισβητοῦνται, καθώς ἀκόμη καί ἡ ἔννοια τῆς ψυχικῆς νόσου ἔχει περιγραφεῖ ὡς μύθος. Ἡ ἀντιψυχιατρική καί ἡ κριτική ψυχιατρική εἶναι κινήματα καλῶς ἑδραιωμένα. Ἡ ψυχιατρική ἔχει ἀντιδράσει ἀμυντικά στίς προκλήσεις αὐτές καί σέ ὅλη τή διάρκεια τοῦ 20ου αἰώνα διαβεβαιώνει τούς πάντες γιά τήν ἰατρική της ταυτότητα.
Οἱ ρίζες τῆς μοντέρνας ψυχιατρικῆς
Κατά γενική ὁμολογία, ἡ ψυχιατρική εἶναι προϊόν τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ καί τῆς ἐνασχόλησής του μέ τή λογική καί τό ἄτομο. Ἡ ἐνασχόληση τοῦ Διαφωτισμοῦ μέ τή λογική καί τήν τάξη γέννησε μία ἐποχή στήν ὁποία ἡ κοινωνία προσπἀθησε νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τά «παράλογα» στοιχεῖα της. Σύμφωνα μέ τόν Foucault, ἡ ἐμφάνιση μεγάλων ἱδρυμάτων, ὅπου στεγάζονταν «παράλογοι» ἄνθρωποι δέν ἦταν ἕνα προοδευτικό ἰατρικό ἐγχείρημα, ἀλλά μία ἐνέργεια κοινωνικοῦ ἀποκλεισμοῦ, τῆς ὁποίας ἡ ψυχιατρική ὑπῆρξε τό ἄμεσο ἐπακόλουθο. Σέ ἕνα ἄλλο ἐπίπεδο, ἡ ἐνασχόληση μέ τή λογική ὁδήγησε ἐπίσης στήν πεποίθηση ὅτι ἕνα μοντέλο προερχόμενο ἀπό τήν ἰατρική ἐπιστήμη ἦταν ὁ καλύτερος τρόπος ἐνασχόλησης μέ τήν τρέλα. Ἀπό τόν Descartes καί μετά, ὁ Διαφωτισμός ἀσχολήθηκε ἐπίσης μέ τή διερεύνηση τοῦ ἀτόμου. Τελικῶς, αὐτό ὁδήγησε στήν ἐμφάνιση τῆς φαινομενολογίας καί τῆς ψυχανάλυσης. Ἡ θέση μας εἶναι ὅτι ἡ ψυχιατρική τοῦ 20ου αἰώνα βασίστηκε σέ μία ἄκριτη ἀποδοχή αὐτῆς τῆς νεωτερικῆς ἔμφασης στή λογική καί τό ἄτομο. Μποροῦμε νά ἐντοπίσουμε τρεῖς κύριες συνέπειες τῆς ἐξέλιξης αὐτῆς.
Οἱ συνέπειες τῆς νεωτερικῆς ἔμφασης
Ἡ τρέλα εἶναι ἐσωτερική: Τό ψυχιατρικό κείμενο μέ τή μεγαλύτερη ἐπιρροή τόν 20ο αἰώνα εἶναι ἴσως ἡ «Γενική Ψυχοπαθολογία» τοῦ Karl Jaspers, ὁ ὁποῖος δούλεψε στό πλαίσιο τῆς φαινομενολογικῆς ψυχολογίας τοῦ Edmund Husserl. Σ’ αὐτή τή θεωρητική παράδοση, ὁ νοῦς γίνεται ἀντιληπτός ὡς ἐσωτερικός καί ξεχωριστός ἀπό τόν κόσμο γύρω του. Ἡ ψυχιατρική ἐξακολουθεῖ νά διαχωρίζει τά ψυχικά φαινόμενα ἀπό τά πλαίσια στά ὁποῖα ἐπισυμβαίνουν. Ἡ ψυxική διαταραχή ὁρίζεται μέ ὅρους διαταραγμένης ἀτομικῆς ἐμπειρίας ἐνῶ οἱ κοινωνικοί καί πολιτιστικοί παράγοντες εἶναι δευτερεύοντες.
Τεχνική ἐξήγηση τῆς τρέλλας:
Ὁ Διαφωτισμός ὑποσχέθηκε ὅτι ἡ ἀνθρώπινη δυστυχία θά ὑποχωροῦσε μπροστά στόν ὀρθολογισμό καί τήν ἐπιστήμη. Ἀπό τήν πλευρά της, ἡ ψυχιατρική ἀναζήτησε τήν ἀντικατάσταση τῶν πνευματικῶν, ἠθικῶν, πολιτικῶν καί λαϊκῶν ἐξηγήσεων τῆς τρέλας μέ τό τεχνολογικό πλαίσιο τῆς ψυχοπαθολογίας καί τῆς νευρολογίας. Ἀποκορύφωμα ὑπῆρξε ἡ πρόσφατη «δεκαετία τοῦ ἐγκεφάλου» καί ὁ ἰσχυρισμός, ὅτι ἡ τρέλα προκαλεῖται ἀπό νευρολογικές βλάβες, οἱ ὁποῖες μποροῦν νά θεραπευθοῦν μέ φάρμακα. Ἡ ἀμφισβήτηση αὐτοῦ τοῦ μοντέλου θεωρεῖται πλέον, σχεδόν, αἱρετική.
Ἐξαναναγκασμός (Coersion) καί ψυχιατρική: Οἱ δεσμοί μεταξύ κοινωνικοῦ ἀποκλεισμοῦ, κάθειρξης καί ψυχιατρικῆς σφυρηλατήθηκαν τήν ἐποχή τοῦ Διαφωτισμοῦ. Τόν 20ο αἰώνα, ἡ ὑπόσχεση τῆς ψυχιατρικῆς νά ἐλέγξει τήν τρέλα μέσω τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης ἔδωσε στούς ψυχιάτρους τό δικαίωμα νά περιορίζουν τούς ἀσθενεῖς καί νά τούς ἐπιβάλλουν τή λήψη ἰσχυρῶν φαρμάκων ἤ τήν ἠλεκτροθεραπεία (ἠλεκτροσόκ). Ἡ παραγνώριση τῆς καταναγκαστικῆς διάστασης τῆς ψυχιατρικῆς δέν βοηθᾶ στήν ἀξιοπιστία της, οὕτε ἐλαφρύνει τό στίγμα τῆς ψυχικῆς νόσου. Οἱ ἀσθενεῖς καί τό κοινό γνωρίζουν, ὅτι μία διάγνωση διαβήτη, γιά παράδειγμα, σέ ἀντίθεση μέ αὐτή τῆς σχιζοφρένειας, δέν ὁδηγεῖ σέ ἀκούσια νοσηλεία.
Μία νέα κατεύθυνση γιά τήν ψυχική ὑγεία
Ἡ κριτική μας μπορεῖ νά διατυπωθεῖ ὡς μία σειρά ἐρωτημάτων: (1) Ἐάν ἡ ψυχιατρική ἀποτελεῖ προϊόν τοῦ ἱδρύματος, ποιά ἡ ἰκανότητά της νά καθορίσει τή φύση τῆς μεταϊδρυματικῆς φροντίδας; (2) Μποροῦμε νά φανταστοῦμε μία σχέση μεταξύ ἰατρικῆς καί τρέλας διαφορετική ἀπό αὐτήν πού ἔχει σφυρηλατηθεῖ στά ἄσυλα μιᾶς περασμένης ἐποχῆς; (3) Ἐάν ἡ ψυχιατρική εἶναι τό προϊόν ἑνός πολιτισμοῦ πού ἀσχολεῖται μέ τόν ὀρθολογισμό καί τό ἄτομο, τί εἴδους ὑπηρεσίες ψυχικῆς ὑγείας ἁρμόζουν στόν μεταμοντέρνο κόσμο ὅπου αὐτά τά ἐνδιαφέροντα φθίνουν; (4) Πόσο ταιριάζει ἡ Δυτική ψυχιατρική σέ πολιτισμικές ὁμάδες πού ἀποδίδουν ἰδιαίτερη σημασία στόν πνευματισμό καί τήν ἠθική διάσταση τῆς σημασίας τῆς οἰκογένειας καί τῆς κοινότητας; (5) Πῶς μποροῦν νά ἀπεμπλακοῦν οἱ ὑπηρεσίες ψυχικῆς ὑγείας ἀπό τή θεματική τοῦ κοινωνικοῦ ἀποκλεισμοῦ καί τοῦ καταναγκασμοῦ μέ τήν ὁποία ἔχουν συνδεθεῖ;
Οἱ στόχοι τῆς μεταψυχιατρικῆς
Ἡ σημασία τῶν πλαισίων: Τά πλαίσια, δηλαδή οἱ κοινωνικές, πολιτικές, καί πολιτιστικές συνθῆκες, θά πρέπει νά εἶναι πρωταρχικῆς σημασίας στήν κατανόηση τῆς τρέλας. Τά γεγονότα, οἱ ἀντιδράσεις καί τά κοινωνικά δίκτυα δέν συλλαμβάνονται ὡς ξεχωριστοί παράγοντες πού μποροῦν νά ἀναλυθοῦν καί νά μετρηθοῦν μεμονωμένα, ἀλλά συνδέονται μεταξύ τους μέ δεσμούς πού μποροῦν νά διερευνηθοῦν καί νά ἀποσαφηνισθοῦν. Αὐτό δέν ἀναιρεῖ τή σημασία μιᾶς βιολογικῆς προσέγγισης ἀλλά ἀρνεῖται νά τήν καταστήσει κυρίαρχη καί τήν ἀντιλαμβάνεται ὡς βασισμένη σέ κάποιες παραδοχές οἱ ὁποῖες ἀπό μόνες τους ἀπορρέουν ἀπό ἕνα συγκεκριμένο πλαίσιο. Πιστεύουμε ἐπίσης ὅτι στό πρακτικό, κλινικό ἔργο, οἱ παρεμβάσεις δέν χρειάζεται νά βασίζονται σέ ἕνα ἀτομικιστικό πλαίσιο πού ἐστιάζει στήν ἰατρική διάγνωση καί θεραπεία.
Ἠθικός παρά τεχνολογικός προσανατολισμός: Ἡ κλινική ἀποτελεσματικότητα –ἡ ἰδέα ὅτι ἡ ἐπιστήμη πρέπει νά καθοδηγεῖ τήν κλινική πρακτική– κυριαρχεῖ σήμερα στήν ψυχιατρική, ὑποτιμῶντας τή σημασία τῶν ἀξιῶν στήν ἔρευνα καί τήν πρακτική. Ἐπειδή ἡ ψυχιατρική ἀσχολεῖται κατ’ ἐξοχήν μέ πεποιθήσεις, διαθέσεις, σχέσεις καί συμπεριφορές ἡ διαπραγμάτευση αὐτή συνιστᾶ τόν κύριο μέρος τῶν κλινικῶν της ἐγχειρημάτων. Οἱ κίνδυνοι τῆς παραγνώρισης αὐτῶν τῶν ἐρωτημάτων, ἄν καί ἀφοροῦν τό σύνολο τῆς ψυχικῆς ὑγείας, ἀναδεικνύονται περισσότερο στήν προβληματική σχέση μεταξύ τῆς ψυχιατρικῆς καί τῶν μή Εὐρωπαϊκῶν πληθυσμῶν, τόσο στήν Εὐρώπη ὅσο καί ἀλλοῦ .
Ἐπανεξέταση τῶν πολιτικῶν καταναγκασμοῦ:
Πολλές ὁμάδες χρηστῶν ἀμφισβητοῦν τό ἰατρικό μοντέλο καί εἶναι ἐξαγριωμένες πού αὐτό παρέχει τό πλαίσιο γιά καταναγκαστική νοσηλεία. Αὐτό δέν σημαίνει ὅτι ἡ κοινωνία δέν πρέπει ποτέ νά ἀφαιρεῖ τήν ἐλευθερία ἑνός ἀτόμου λόγω τῆς ψυχικῆς του διαταραχῆς. Ἀμφισβητῶντας ὅμως τή νοοτροπία ὅτι ἡ ψυχιατρική θεωρία εἶναι οὐδέτερη, ἀντικειμενική καί ἀνυστερόβουλη, ἡ μεταψυχιατρική ἀμφισβητεῖ τήν ἐπιχειρηματολογία γιά τόν ἰατρικό ἔλεγχο τῆς διαδικασίας. Ἴσως οἱ ἰατροί θά ἔπρεπε νά ἔχουν τή δυνατότητα νά αἰτοῦνται τήν κράτηση (μαζί μέ ἄλλα ἄτομα καί ὁμάδες), ἀλλά ὄχι νά παίρνουν τήν ἀπόφαση τῆς κράτησης.
Συμπέρασμα: μεταψυχιατρική καί ἀντιψυχιατρική
Ἡ μετα-ψυχιατρική ἐπιδιώκει τήν ὑπέρβαση τῆς σύγκρουσης μεταξύ ψυχιατρικῆς καί ἀντιψυχιατρικῆς. Καί οἱ δύο βασίζονταν στήν παραδοχή ὅτι μπορεῖ νά ὑπάρξει ἕνας σωστός τρόπος κατανόησης τῆς τρέλας καί ὅτι ἡ ἀλήθεια γιά τήν τρέλα ἔπρεπε, καί μποροῦσε, νά εἰπωθεῖ. Ἡ μεταψυχιατρική θέτει τά θέματα αὐτά σέ διαφορετικό πλαίσιο. Δέν προτείνει νέες θεωρίες γιά τήν τρέλα, ἀλλά δημιουργεῖ χῶρο στόν ὁποῖο καί ἄλλες ἀπόψεις, πού προηγουμένως στεροῦνταν τή δυνατότητα αὐτή, μποροῦν νά ἀποκτήσουν ἐγκυρότητα. Κυρίως θεωρεῖ ὅτι πρέπει πλέον νά ἀποκτήσουν καθοριστικό λόγο (ρόλο) οἱ χρῆστες τῶν ὑπηρεσιῶν ψυχικῆς ὑγείας. Ἡ ψυχιατρική θά πρέπει νά προσαρμοστεῖ στό «μεταμοντέρνο περιβάλλον» τοῦ Muir Gray. Ἡ μεταψυχιατρική προσπαθεῖ νά ἐκδημοκρατίσει τήν ψυχική ὑγεία, συνδέοντας τήν ἀνάπτυξη προοδευτικῶν ὑπηρεσιῶν μέ μία συζήτηση σχετικά μέ τά πλαίσια, τίς ἀξίες καί τίς συνεργασίες.
Patrick Bracken, Philip Thomas, 2001 “Postpsychiatry: a new direction for mental health” BMJ, 322; 724-727
Μετάφραση, ἐπιμέλεια: Μαρία Δάφνη Χρυσικοπούλου
(Περιοδικό «Ἀντιστίγμα», Τεύχος 2, Ἀπρίλιος-Ἰούνιος 2008, σελ. 10-13)
πηγή: http://www.antistigma.gr/2011/08/04/2011-08-04-10-57-57/
Σχόλια