Η περίπτωση του Βαγγέλη και κάθε Βαγγέλη Ετερότητα, Στιγματισμός και Εξιλαστήριο θύμα






Η περίπτωση του Βαγγέλη Γιακουμάκη αποκαλύπτει την δυσλειτουργία όλων σχεδόν των κοινωνικών θεσμών όπως της οικογένειας, της εκπαίδευσης, της δικαιοσύνης, της υγείας, και της ίδιας της πολιτείας. Η δυσλειτουργία αυτή στηρίζεται πάνω στην βίαιη απόρριψή του “διαφορετικού”, οδηγώντας την ετερότητα στην αποπομπή, και την ενοχοποίηση της. Αυτό σημαίνει ότι ο κάθε θεσμός ξεχωριστά αλλά και όλοι μαζί έχουν μια κοινή αντιμετώπιση της ετερότητας σαν το διαφορετικό να απειλεί την συγκρότηση και την λειτουργικότητα τους. Αυτό λοιπόν που είναι σημαντικό να αντιληφθούμε είναι ότι το “διαφορετικό” λειτουργεί σαν στοιχείο οριοθέτησης και κατασκευής της φυσιολογικότητας των κοινωνικών θεσμών. Έτσι το “φυσιολογικό” υπάρχει μέσα από τον ορισμό του “μη φυσιολογικού” σαν το μόνο στοιχείο που το καθιστά“ φυσιολογικό”.

Τα κοινωνικά πρότυπα πάνω στα οποία κατασκευάζεται το “φυσιολογικό” τουλάχιστον όσο αφορά τον Βαγγέλη, προέρχονται από μια κοινωνία σαν την Κρητική όπου ο άντρας κουβαλά με καμάρι τον πρωτογονισμό του σαν στοιχείο αυθεντικής κοινωνικής υπεροχής. Με αυτό τον τρόπο εκτός από την εξωτερική εμφάνιση έχει διαπλάσει εσωτερικά την παρά φύση “φυσιολογικότητα” του ανδρισμού, όπου η διαφοροποίηση από αυτό το μονοδιάστατο μοντέλο αποτελεί ύβρι για την καθαρότητα της παραλογικότητας του προτύπου του. Και δεν αποτελεί ύβρι μόνο για το κοινωνικό πρότυπο του κρητικού άνδρα, αλλά και για όλη την κρητική κοινωνία που υποτάσσεται σε αυτό το μοντέλο και αποτελεί τόσο οργανωτικά όσο και επικοινωνιακά το βασικό στοιχείο διαφοροποίησης της από τις άλλες.

Έτσι ο Βαγγέλης και κάθε Βαγγέλης που έτυχε να μεγαλώσει και να αισθάνεται “διαφορετικός”, η διαφορετικότητα του παίρνει την μορφή και την σημασία της μέσα από τα πρότυπα που ιεραρχούν την κοινωνία που μεγαλώνει. Αν η διαφορά του ατόμου από τα εκάστοτε κοινωνικά πρότυπα είναι μεγάλη, τότε το άτομο μαζεύει επάνω του όλα τα αρνητικά συναισθήματα της κοινωνίας σαν το διαφορετικό, το απαξιωτικό. Με αυτό τον τρόπο, από την μια επέρχεται ο στιγματισμός και από την άλλη γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος μια κοινωνίας η οποία δεν θέλει να δει τις οδύνες που δημιουργεί, αλλά μόνο τον αγκαθωτό ορίζοντα που κατασκευάζει. 

Η παρέκκλιση, όπως λέει ο Ιβριν Γκόφμαν1 σηματοδοτείται κοινωνικά. Έτσι ένα άτομο σαν τον Βαγγέλη από πολύ νωρίς οδηγείται στον στιγματισμό και την κοινωνική απαξίωση. Αισθάνεται στιγματισμένος από τον τρόπο που οι άλλοι τον οριοθετούν μέσα από το βλέμμα και την συμπεριφορά τους, διότι δεν εκπληρεί τα κανονιστικά πρότυπα της κοινωνίας που μεγαλώνει.

Η απαξίωση για την μη ικανότητα ταύτισης με το κοινωνικό μοντέλο αρχίζει συνήθως, μέσα από την οικογένεια και έπειτα στο χώρο του εκπαίδευσης, και της κοινωνίας. Έτσι και ο Βαγγέλης ξεκίνησε το ταξίδι του προς το στιγματισμό από πολύ νωρίς, χωρίς αυτός να ευθύνεται για αυτή. Η “βρωμιά” του αποκτά την σημασία της σε σχέση με την "καθαρότητα" του αυταρχισμού και της υποταγής στην παράδοση και την αυθεντία της κοινωνίας που τον περιβάλλει. Της πατροπαράδοτης εξουσίας που πρέπει να υποταχθεί ο καθένας για να θεωρείται υγιής.

Η “φυσιολογικότητα” έχει να κάνει με την αναγνώριση ορισμένων στοιχείων της ετερότητας τα οποία είναι συνυφασμένα με το κακό, την αρρώστια, την φρίκη και την απόρριψη τους. Στοιχεία που απειλούν αλλά και επιβεβαιώνουν την επίπλαστη κανονικότητα της “φυσιολογικότητας”. Έτσι εγκαθιδρύεται ένας μηχανισμός απογύμνωσης και αποδυνάμωσης της ταυτότητας της ετερότητας ακολουθώντας συγκεκριμένα βήματα εναντίων της, όπως κατάργηση του ιδιωτικού χώρου και χρόνου του θύματος, ο βιασμός του, ο εκβιασμός του, η απαξίωση, η απόρριψη, η αποκαθήλωση της ταυτότητας και η διαπόμπευσης του.

Όλος ο πάρα πάνω μηχανισμός φανερώνει το απροσδόκητο βάθος της αγριότητας που οι κοινωνικοί θεσμοί δείχνουν στην ύπαρξη του διαφορετικού, στην ύπαρξη της ετερότητας. Φανερώνει όλη αυτή την επαρχιώτικα πρωτευουσιάνικη νοοτροπία καταδίωξης του διαφορετικού και ανάδειξης της ομοιομορφίας καθώς και εγκαθίδρυσης της συλλογικότητας με την δημιουργία του αποδιοπομπαίου τράγου, του εξιλαστήριου θύματος, πάνω στο σώμα του οποίου θα συναντηθούν οι ”φυσιολογικοί” για να ευλογήσουν και να επιβεβαιώσουν την φυσιολογικότητα τους.

Το θύμα είναι εδώ λοιπόν για να βοηθήσει την ομαδοποίηση όχι στην βάση μιας υγιούς συλλογικότητας, αλλά μιας αποφυγής του “μη φυσιολογικού”, της ετερότητας, όπως ορίζεται από τα αυταρχικά πρότυπα της κοινωνίας. Αυτό φανερώνει επίσης ότι η ομάδα δεν ενδιαφέρεται για τους εσωτερικούς μηχανισμούς που την στοιχειοθετούν, αλλά έχει ανάγκη ένα εξωτερικό αντικείμενο μέσα από το οποίο καθορίζει την συνοχή της.

Το θύμα λοιπόν κατασκευάζεται στην προσπάθεια της οριοθέτησης της. Στην ουσία δεν πρόκειται για μια συλλογικότητα που στηρίζεται στην αποδοχή και την ενσωμάτωση του “διαφορετικού” όσο στην αποπομπή και τον στιγματισμό του. Δεν είναι μια συλλογικότητα που επανακαθορίζει τους όρους συμμετοχής σε αυτή, αλλά υιοθετεί για την συγκρότησή της, την υποταγή της στην βία των προτύπων που είναι αναγκασμένο κάθε μέλος της να ακολουθήσει για να αποφύγει την απόρριψη και τον διασυρμό.

Ο Βαγγέλης και κάθε Βαγγέλης γίνεται μέλος αυτής της συλλογικότητας όχι στην βάση της ισότητας και της αποδοχής, αλλά στην βάση ενός παραδείγματος αποφυγής. Αυτή η κατάσταση τον βάζει σε μια συνεχή προσδοκία της αποδοχής από την ομάδα, αλλά αυτό που εισπράττει είναι η βία της απόρριψης και ο στιγματισμός. Βέβαια για τον Βαγγέλη και κάθε Βαγγέλη αυτός ο μηχανισμός της κοινωνικής αποδοχής είναι γνωστός από πολύ παλιά και επαναφέρει σε ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο αυτό που έχει βιώσει σε άλλες κοινωνικές ομάδες, όπως η οικογένεια, το σχολείο, όπου είχε μάθει να υπομένει αυτό τον ρόλο του στιγματισμένου μέσα από την προσδοκίας της αλλαγής. 

Μια τέτοια κατάσταση όμως θα έπρεπε να αλλάξει όλο το ψυχοκοινωνικό και ιδεολογικό πρότυπο της ομάδας, δηλαδή τις βάσεις της ύπαρξής της πράγμα που θα σήμαινε και την κατάργηση της με αυτή την μορφή.

Η Βία που αποκομίζει ο Βαγγέλης και κάθε Βαγγέλης μέσα σε αυτή είναι η ιδρυτική βία των διαχωρισμών της ομάδας, που την στοιχειοθετεί. Η μετατροπή του σε εξιλαστήριο θύμα μαρτυράει την ανάγκη του “διαφορετικού”, της ετερότητας, σαν στοιχείο της συγκρότησής της. Η βία ενάντια στο θύμα είναι μια βία που ενυπάρχει μέσα στην ομάδα και μπορεί να στραφεί ανάμεσα στο μέλη της. Διότι, μέσα σε μια τέτοια ομάδα κάθε μέλος της φοβάται μην μετατραπεί σε θύμα και η ομάδα στραφεί εναντίον του, άρα συνεργάζεται για την κατασκευή ενός άλλου μέλους στην θέση του θύματος. Αυτό σημαίνει ότι, αυτό που συνδέει την ομάδα είναι ο φόβος του κάθε μέλους μην υποστεί την βία της ομάδας, τη βία που κρύβει μέσα της σαν στοιχείο της συγκρότησης της.

Η ιεραρχία, η αυταρχικότητα και η βία αποτελούν το “φυσιολογικό” περιεχόμενο ομάδων όπου η κατασκευή του εξιλαστήριου θύματος, του “μη φυσιολογικού” και η στοχοποίηση του, βοηθάει στην συγκρότησή τους και την διαιώνιση της συνοχή τους.



Κερεντζής Λάμπρος


1Ανθρωπολόγος, Κοινωνιολόγος

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα