Το κοινωνικό στίγμα






�� Συνήθως το στίγμα αναφέρεται σε κάποιο εμφανές, κυρίαρχο
γνώρισμα μιας ομάδας. Όμως ο στιγματισμός είναι καθαρά
κοινωνική διεργασία.

�� Ο στιγματισμός βασίζεται στις κυρίαρχες πεποιθήσεις για το
γνώρισμα-στίγμα και όχι στο ίδιο το γνώρισμα.

�� Η αξιολόγηση του γνωρίσματος εξαρτάται από το πλαίσιο. Δεν
είναι απλώς απόκλιση, είναι αρνητική απόκλιση.

�� Επομένως, δεν ενδιαφέρει το αντικείμενο του στίγματος, αλλά η
ίδια η διαδικασία του στιγματισμού και οι επιπτώσεις της.

Τύποι ή διαστάσεις του κοινωνικού στίγματος;

�� Τύποι: φυλετικό, σωματικό, χαρακτηριολογικό στίγμα.

�� Διαστάσεις: ευλογοφάνεια, ικανότητα ελέγχου.

��Ευλογοφάνεια: το στίγμα είναι εξωτερικά ορατό ή μπορεί να
παραμείνει κρυφό;

��Ικανότητα ελέγχου: (θεωρείται ότι) το άτομο είναι υπεύθυνο
για την κατάστασή του;

�� Οι επιπτώσεις και οι στρατηγικές αντιμετώπισης διαφέρουν
ανάλογα με τον συνδυασμό των παραπάνω διαστάσεων.


Ποιες ατομικές και κοινωνικές λειτουργίες
υπηρετεί ο κοινωνικός στιγματισμός;

�� Βελτίωση της αυτοεικόνας: η απειλή κατά της αυτοεικόνας αλλά
και η υψηλή αυτοεκτίμηση συνδέονται με τον στιγματισμό.

�� Βελτίωση της κοινωνικής ταυτότητας: στιγματισμός και ενδο-
ομαδική εύνοια, ιδιαίτερα σε συνθήκες ανταγωνισμού.

�� Νομιμοποίηση του κοινωνικού συστήματος και μείωση της
διομαδικής σύγκρουσης: η θεωρία της κοινωνικής ισχύος.

�� Διαχείριση του υπαρξιακού άγχους: ο στιγματισμός αποδίδει
αξία στους θύτες και νόημα σε ένα τυχαίο σύμπαν, όπου οι
μόνες σταθερές είναι ο πόνος και ο θάνατος.


Το στίγμα από τη σκοπιά των θυτών

�� Διεισδυτικότητα: τα στερεότυπα ενεργοποιούνται αυτόματα,
ακόμα και όταν (σσ. ιδιαίτερα τότε!) τα άτομα προσπαθούν με
συνειδητό τρόπο να τα αποφύγουν.

�� Αμφιθυμία προς τα θύματα λόγω αντικρουόμενων αξιών, π.χ. η
αρχή της ισότητας έναντι της αξίας του ατομικισμού.

�� Άγχος επαφής με τα θύματα από φόβο ταύτισης, από αμφιθυμία
ή στην προσπάθεια αποφυγής του στερεοτύπου.

�� Ασυμφωνία στάσεων-συμπεριφοράς: ψευδείς αυτοαναφορές,
«μοντέρνος» ρατσισμός, αντικρουόμενες αξίες, υποσυνείδητη
επιλογή, ή κοινωνικό άγχος;


και η δυσχερής θέση των στιγματισμένων

�� Η εμπειρία του στιγματισμού: συνεχής απειλή, εμποδίζει την
πρόσβαση σε σημαντικούς πόρους επιβίωσης (π.χ. εργασία),
πλήττει την ατομική και συλλογική αυτοεκτίμηση.

�� Επίγνωση της απαξίωσης της κοινωνικής ταυτότητας: όμως
η υποβάθμιση της αυτοαξίας ΔΕΝ είναι αναπόφευκτη.

�� Στερεοτυπική απειλή: ο φόβος του θύματος ότι η ατομική
συμπεριφορά του θα ερμηνευτεί με βάση το στερεότυπο κι έτσι
θα το επιβεβαιώσει.

�� Η απόδοση των αιτίων της συμπεριφοράς είναι εξαιρετικά
αμφίβολη ακόμα και από τα ίδια τα στιγματισμένα άτομα.


Στρατηγικές αντιμετώπισης του στίγματος

�� Αιτιακές αποδόσεις: Το στιγματισμένο άτομο αποκτά εξωτερική
έδρα ελέγχου ώστε να αποδώσει τις αρνητικές εμπειρίες του.
Επίσης, αναγνωρίζει ευκολότερα την προκατάληψη απέναντι
στην ομάδα του, παρά απέναντι στο ίδιο προσωπικά.

�� Οι ευνοϊκές κοινωνικές συγκρίσεις ανυψώνουν την κοινωνική
ταυτότητα. Οι συγκρίσεις αυτές γίνονται, σε ατομικό επίπεδο
ε μέλη της εσω-ομάδας ή της εξω-ομάδας) είτε σε ομαδικό
επίπεδο.

��Ακόμα και οι μη ευνοϊκές συγκρίσεις μπορεί να λειτουργήσουν
θετικά για την κοινωνική ταυτότητα χάρη στον επιλεκτικό και,
γενικά, δημιουργικό χαρακτήρα τους.

�� Ψυχολογική αποδέσμευση και αποπροσδιορισμός, δηλ.
προσωρινή ή μαρκοπρόθεσμη αποσύνδεση της αυτοεκτίμησης
από τις αρνητικές επιπτώσεις του στιγματισμού. Το τίμημα για
αυτή την, κατά τα άλλα αποτελεσματική, στρατηγική είναι ότι
υποσκάπτει τα κίνητρα επίδοσης.

�� Σχόλιο: οι παραπάνω στρατηγικές είναι οι ίδιες με αυτές που
χρησιμοποιούν και τα μη στιγματισμένα άτομα σε περίπτωση
που η ταυτότητά τους απειλείται. Επομένως, είναι φυσιολογικές
και έχουν προσαρμοστικό χαρακτήρα. Η αποτελεσματικότητά
τους ποικίλει ανάλογα με την κοινωνική περίσταση που τις
ενεργοποιεί.


Οι επιπτώσεις του στίγματος

�� Επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής: δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι ο
στιγματισμός συνδέεται συστηματικά με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Επισημαίνονται οι ατομικές διαφορές στην ευαλωτότητα στο
στρες, καθώς και η διάκριση μεταξύ γενικής και ειδικής (κατά
τομέα και κοινωνική περίσταση) αυτοεκτίμησης.

�� Επιπτώσεις στη σχολική επίδοση: τα στιγματισμένα άτομα
μπορεί να αποσυνδέσουν τη σχολική επιτυχία από το επίπεδο
αυτοεκτίμησής τους λόγω στερεοτυπικής απειλής.

�� Αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική αλληλεπίδραση: όχι
μόνο για τους στιγματισμένους, όχι μόνο ατομικές

πηγή:
Θέματα Κοινωνικής Ψυχολογίας
Πανεπιστήμιο Αθηνών
ΠΜΣ Προαγωγής
και Αγωγής Υγείας

Βασίλης Παυλόπουλος
vpavlop@psych.uoa.gr

Πίνακας: Francis Bacon

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα