"Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας” ή "Πίστη" στην Οικογένεια






Στην ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου “Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας” την οποία ξαναείδα τελευταία στο αφιέρωμα που έγινε για τον θάνατό του, παρακολουθούμε ένα πατέρα ο οποίος απομονώνεται στο σπίτι με τα τρία παιδιά του και μια υπηρέτρια με στόχο να μην κάνουν τίποτα που να αποζητά να καταβάλουν ενέργεια και να απολαμβάνουν την αφθονία που έχουν, την οποία η οικογένεια έχει εξασφαλίσει για αυτούς.

Στο αθηνόραμα γράφει:

(Ένας πατέρας και οι τρεις γιοι του αποτραβιούνται σε μια παλιά αρχοντική έπαυλη, που μόλις κληρονόμησαν, μαζί με την υπηρέτριά της. Η οκνηρία, η χαλαρότητα και τέλος ο ύπνος διαβρώνει σταδιακά τα μέλη αυτής της συμβολικά προσδιορισμένης αστικής οικογένειας, εκτός από την υπηρέτρια, μοναδικό θετικό πρόσωπο σ' ένα βασίλειο ζωντανών νεκρών).

Βέβαια η υπηρέτρια παρουσιάζεται ενεργητική, αλλά και εκείνη είναι πιστή στους όρους της οικογένειας διότι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργίας της διότι έχει επωμιστεί να εκτελεστούν τα πάντα με τον τρόπο που θέλει και έχει αποφασίσει ο πατέρας.

Παρακολουθούμε λοιπόν και τα τρία τα παιδιά ν' ακολουθούν την πορεία προς την ακινησία και το βύθισμα στην παθητικότητα που έχει χαράξει ο πατέρας, από τους οποίους ζητά να είναι πιστοί και να μην προδώσουν τα ιδεώδη της οικογένειας.

Ο μεγαλύτερος αδελφός, δείχνει να ταυτίζεται περισσότερο μαζί του, και ακολουθεί κατά γράμμα την προτροπή του. Ο μεσαίος στην αρχή φαίνεται να μην ακολουθεί, βγαίνει έξω για ψώνια, συναντάει μια κοπέλα κρυφά, με την οποία σκέπτεται να παντρευτεί. Ο μεγάλος αδελφό να μαρτυρά αυτό το γεγονός στον πατέρα, σαν παράπτωμα. Στην συνέχεια βλέπουμε και αυτόν να εγκαταλείπει τα όνειρο να κάνει μια οικογένεια με την γυναίκα που αγαπάει και να βυθίζεται σιγά, σιγά μέσα στην παθητικότητα και την τεμπελιά. Ο μικρός μόνο προσπαθεί να αντιδράσει. Σκέπτεται να φύγει για να σπουδάσει ή να δουλέψει. Βέβαια οι άλλοι τον αποτρέπουν λέγοντας να σκεφτεί τις δυσκολίες που θα συναντήσει. 

Όταν τελικά κάποια στιγμή αποφασίζει να φύγει κάνουν ένα οικογενειακό συμβούλιο για να τον αποτρέψουν. Ο πατέρας τον κατηγορεί ότι είναι έτοιμος να προδώσει την οικογένεια του και να αθετήσει ότι αυτή έχει κάνει για αυτόν. Τα άλλα αδέρφια επίσης ανήσυχα προσπαθούν να τον πείσουν να μείνει πιστός σε αυτή, επαναλαμβάνοντας τις δυσκολίες που θα συναντήσει έξω από την οικογένεια. Όταν τελικά τον πείθουν να μείνει εκεί, όλοι, ξαναγυρνάνε στην παθητικότητα, πιστοί σε αυτό που η οικογένεια είχε ορίσει σαν πεπρωμένο για αυτούς. Στο τέλος βλέπουμε τον μικρό να προσπαθεί να απομακρυνθεί από το σπίτι με την βοήθεια της υπηρέτριας, αλλά να μην έχει τις δυνάμεις να συνεχίσει.

Ξέχωρα από την μαρξιστική ερμηνεία της ταινίας, όπου δείχνει την αστική τάξη (οικογένεια) να βουλιάζει μέσα στην παθητικότητα και την εργατική ( υπηρέτρια) να εργάζεται, μια άλλη ανάγνωση της μας οδηγεί να δούμε κάτι που ίσως να μην έχουμε προσέξει μέχρι τώρα.  Την επιρροή που ασκεί η οικογένεια στα μέλη της.

Η ταινία είναι αποκαλυπτική για τον τρόπο που μπορεί να λειτουργήσει μια οικογένεια, για το τι μπορεί να προξενήσει στα παιδιά της και πόσο μπορεί να τα εξαρτήσει, να τα παρασύρει, και να καθορίσει το μέλλον τους Η επιρροή της εκφράζεται με την “πιστότητα” που ζητάει από τα μέλη της, και τους τρόπους που χρησιμοποιεί για να τα πείσει να υποταχθούν και να την ακολουθήσουν.

Η ταινία μας παρουσιάζει μια πραγματικότητα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε στην οικογενειακή θεραπεία. Κάθε φορά το πρόβλημα τίθεται στην σχέση του ατόμου με την οικογένεια. Δηλαδή στην αίσθηση που τα μέλη της έχουν για τον εαυτό τους, όσον αφορά την θέση τους, την λειτουργία τους και τα όρια μέσα σε αυτήν.

Πολλές φορές οι πελάτες δεν μιλάνε για τον εαυτό τους, διότι μιλώντας γι αυτόν, θα θίξουν θέματα τα οποία έχουν να κάνουν με την οικογένεια και τα οποία πρέπει να μείνουν κρυφά. Δηλαδή ανακαλύπτουμε ότι η “πιστότητα” που ζητά η οικογένεια από τα μέλη της, τα κάνει να μην μιλάνε για αυτή, διότι μπορεί να θεωρηθεί σαν προδοσία απέναντί της.

       Η πιστότητα ορίζεται σαν ένα είδος πίστης χωρίς κανόνες του μέλους προς στην οικογένεια. Είναι μια δέσμευση που έχει αναλάβει απέναντι της, η οποία εκφράζει την αναγνώριση της σημαντικότητας του για αυτό. Δηλαδή όσο πιο πιστός είναι τόσο πιο σημαντικός γίνεται για την οικογένεια. Μέλη-παιδιά που δεν μείναν πιστά στην οικογένεια απομακρύνονται και “χάνονται”

     Τέτοιου είδους διασυνδέσεις συνήθως δεν είναι υγιείς, αλλά στηρίζονται στην σκληρότητα του αυταρχισμού της οικογένειας και εσωκλείουν μια αναγκαστική υπόσχεση του μέλους, ότι θα παραμείνει πιστό σε αυτή. Είναι μια οικογενειακή πραγματικότητα η οποία το περιορίζει μέσα στα όρια της, είτε πραγματικά, είτε συναισθηματικά, με τέτοιο τρόπο ώστε οι σχέσεις με το εξωτερικό κόσμο να γίνονται πολύ δύσκολες.

   Σύμφωνα με τον Ivan Boszormenyi-Nagy1 - ο οποίος περιέγραψε και υιοθέτησε την “πιστότητα” σαν όρο της οικογενειακής θεραπείας – ο όρος αυτός εκφράζει μια ιμπεριαλιστική τάση της οικογένειας προς το άτομο υπό την μορφή εσωτερικευμένων διαταγών.

    Έτσι η πιστότητα μετατρέπεται σε μια πραγματικότητα που δεν μαρτυρά μια απλή σύνδεση με την οικογένεια, αλλά ένα συναισθηματικό “ρίζωμα”, θα λέγαμε, των όρων μέσω των οποίων συμμετέχει στην κατασκευή της ταυτότητα του κάθε μέλους της.

   Ακουμπάει πάνω σε αξίες που κάθε οικογένεια προβάλει και ζητά τον σεβασμό σαν μια υποχρεωτική υπόσχεση του μέλους ότι, θα επιδείξει την ανάλογη πίστη και υπεράσπιση απόψεων της. Η πιστότητα έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τις οικογενειακές αντιπαλότητες, αλλά και να τις δημιουργεί. Η μορφή της διαπερνά της γενιές και τις περισσότερες φορές είναι μια μη συνειδητοποιημένη “ παρουσία' μέσα στο άτομο, έτσι ώστε να νομίζει ότι οι αποφάσεις του και η συμπεριφορά του είναι ανεξάρτητες από την οικογένεια, αλλά να ακολουθούν, χωρίς να το καταλαβαίνει, τις επιλογές της.

Σύμφωνα με τον Ivan Boszormenyi-Nagy διακρίνουμε:

α) Την “κάθετη πιστότητα” αυτή ενώνει ιεραρχικά τους γονείς με τα παιδιά. Σε αυτή την περίπτωση, ένα σημαντικό στοιχείο στις σχέσεις που κατασκευάζονται στην οικογένεια είναι η δυσκολία του αποχωρισμού ανάμεσα στο γονιό και το παιδιά. Σε αυτές τις σχέσεις διακρίνουμε μια ασυμμετρία, έλλειψη ισότητας, ανικανότητα αντίστασης του νεαρού μέλους απέναντι στο γονέα. Δηλαδή όπως είπαμε και πάρα πάνω και όπως μας έδειξε ο Παναγιωτόπουλος στην ταινία του είναι ο αποκλεισμός του παιδιού στην οικογένεια και η αφαίρεση του δικαιώματός του να φύγει και να δημιουργήσει την ζωή του “ανεξάρτητα” από αυτή.

β) Την “οριζόντια πιστότητα ” η οποία συναντιέται στις φιλικές σχέσεις, όπου εκεί υπάρχει ισότητα και συμμετρία .

γ) Και τέλος η “ περιοριστική πιστότητα ” θα λέγαμε σε μια ελεύθερη μετάφραση, η οποία δημιουργείται ανάμεσα στο γονέα και το παιδί, όταν όμως το παιδί έχει αναλάβει το ρόλο του γονέα, δηλαδή ανάμεσα στο “Γονεϊκό παιδί” και τον γονέα. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί καλείται να συνδράμει το γονέα. Η στάση που κρατάει ανεξάρτητα από την ηλικία του είναι να προσπαθεί να τον “επισκευάσει”να τον βοηθήσει εφόσον παρουσιάζεται ότι βρίσκεται σε δυσκολία. Αυτό δεν του επιτρέπει να ασχοληθεί με τον “εαυτό” του και να ορίσει τα όρια ανάμεσα στην δικιά του επιθυμία και αυτή της οικογένειας. Έτσι όταν μια οικογένεια δυσλειτουργεί, απαιτεί από τα μέλη της υποχρεωτική πίστη.

    Η “πιστότητα” λειτουργεί με τρόπο ώστε οι “ανάγκες” των γονέων να βεβηλώνουν κάθε προσπάθεια των παιδιών, να οριοθετήσουν τον εαυτό τους και να διεκδικήσουν την αυτονομία τους. Αυτό είναι νομίζω το ουσιαστικό μήνυμα της ταινίας του Παναγιωτόπουλου και γι αυτό - για εμένα - είναι σημαντική!

Κερεντζής Λάμπρος




1 Αμερικανοούγκρος Ψυχίατρος συστημικός ψυχοθεραπευτής

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα