Η γνώση

Η εκ-παίδευση

Η γνώση είναι το στοιχείο που δίνει νόημα και σημασία στην ύπαρξή της ζωής. Μέσα από αυτή μπορούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο κατανοώντας τον εαυτό μας. Δεν μπορεί να υπάρξει προσωπική ανάπτυξη χωρίς την γνώση, αλλά ούτε και γνώση χωρίς προσωπική ανάπτυξη. Η προσωπική ανάπτυξη στηρίζεται στην εκπαίδευση η οποία περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες συνειδητές, ή ασυνείδητες του περιβάλλοντος, με στόχο την μετάδοση της γνώσης η οποία έχει σχέση με τις δεξιότητες, τις δυνατότητες, τις αξίες και τα όρια σε διανοητικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο μέσα στα οποία μπορεί να αναπτυχθεί το άτομο.

Η εκπαίδευση είναι σύνθετη λέξη και δημιουργήθηκε από την πρόθεση “εκ” και το ρήμα “παιδεύω”. Η πρόθεση “εκ” σημαίνει “μέσα από”, “από”, αλλά και “έξω”. Η έννοια του παιδαγωγού προέρχεται από τον “Άγω” και τον “παις”, που σημαίνει “καθοδηγώ το παιδί”. Χαρακτηριστική εικόνα στην Αρχαία Ελλάδα είναι αυτή, όπου ο παιδαγωγός – δούλος ο οποίος ζούσε στην οικογένεια, και είχε αναλάβει την εκπαίδευση του παιδιού - κάθε πρωί, πριν ακόμα φέξει, το πήγαινε στο γυμναστήριο, κρατώντας ένα φανάρι για να του φωτίζει το δρόμο. Δηλαδή οδηγούσε το παιδί και το συνόδευε “έξω” από το σπίτι.

Το “έκ” στην περίπτωση που σημαίνει, όπως είπαμε “μέσα” αλλά και “έξω”, συμβολικά μπορεί να πάρει διαφορετικές ερμηνείες. Έτσι η εκ-παίδευση θεωρώ ότι εμπεριέχει και το “μέσα”, αλλά και το “έξω” δηλαδή σημαίνει ότι “μέσα” από το “παιδεύω”, καθοδηγώ το παιδί “έξω”... από τον εαυτό του. Διότι η γνώση μέσω της εκπαίδευσης οδηγεί το άτομο “έξω” από τον εαυτό του για να συναντήσει τον κόσμο. Το παράδοξο όμως είναι ότι συναντώντας το κόσμο συναντά και τον εαυτό του.

Η συνείδηση

Πρώτος ο Σωκράτης (γνώθις εαυτόν) είχε εκφράσει την αναγκαιότητα να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Η τοποθέτηση του έχε σχέση με την αναζήτηση της αρετής, πράξη η οποία έθετε σαν πρωτεύοντα παράγοντα την συνείδηση του ατόμου στην σχέση του με τους άλλους, που σήμαινε την αίσθηση της ικανοποίησης από την κοινωνική του πράξη με γνώμονα την ηθική. Για να μπορέσει να φθάσει σε αυτή θα ήταν απαραίτητο να γνωρίσει τόσο τι σημαίνει αρετή. Μόνο μέσα από αυτή την κοινωνική γνώση θα μπορούσε να κατανοήσει αν αυτό ήταν ενάρετος ή όχι.

Η γνώση λοιπόν έχει σχέση με την συνείδηση, δηλαδή με την ικανότητα του εαυτού να γνωρίσει και να κατανοεί “ποιος είναι”. Να γνωρίζει τις δυνάμεις του και τα όρια του, να γνωρίζει τις αξίες και τις προτεραιότητες του. Να γνωρίσει τι περιμένει και τι θέλει από την ζωή.

Η γνώση του εαυτού σημαίνει την σκέψη του εαυτού, την ανακάλυψη της μοναδικότητας του. Σημαίνει την αποδοχή του, την προστασία του από κινδύνους ή την αποφυγή της έκθεσή του σε καταστάσεις που τον υποτιμούν και τον μειώνουν. Σημαίνει επίσης την παροχή ευκαιριών για την εξέλιξή του και την ανάπτυξή των ιδιοτήτων του, φυσικών και διανοητικών, Και τέλος γνώση εαυτού σημαίνει την αγάπη προς αυτόν.

Όμως η γνώση του εαυτού για τον Σωκράτη δεν ήταν μια ατομική δραστηριότητα αλλά μια κοινωνική. Η γνώση του εαυτού του γινόταν μέσα από ένα συνεχές διάλογο με τους άλλους, δηλαδή μέσα από την προσπάθεια να γνωρίσει τους άλλους. Να γνωρίσει την σκέψη τους για να μπορέσει να σκεφτεί και αυτός. Αυτή η διαλογικότητα του Σωκράτη στην οποία αναφέρεται και ο Μπαχτιν, μαρτυράει ότι η γνώση του εαυτού έρχεται μέσα από την γνώση του άλλου, τον λόγο του άλλου και πιο γενικά, μέσα από την γνώση του κόσμου που μας περιβάλλει που εκφράζεται μέσα από το διάλογο μαζί του.

Όταν μιλάμε για τον κόσμο μιλάμε τόσο για το κοντινό περιβάλλον του ατόμου, οικογένεια σχολείο, χώρα, όσο και για το κόσμο υπό την έννοια του πολιτιστικού και κοινωνικού περιβάλλοντος και των ερεθισμάτων στα οποία είναι εκτεθειμένο. Στο βαθμό που ο εαυτός είναι ένα κομμάτι του κόσμου και ο κόσμος ένα κομμάτι του εαυτού, η γνώση είναι το προϊόν του διαλόγου που έχει ανοιχθεί ανάμεσά τους. Μέσα από την γνώση ο κόσμος και εαυτός αλληλο-ανακαλύπτονται.

Η νεκρή γνώση

Σαν προϊόν του εκπαιδευτικού συστήματος, ατελείωτες δεκαετίες, η γνώση σύρεται καθημερινά στους διαδρόμους των εκπαιδευτηρίων απογυμνωμένη από την δύναμη της. Αιχμάλωτη καταναγκαστικών συμπεριφορών, οδηγείται στο ικρίωμα της από-εκπαίδευσης και από βασικό συστατικό της παιδαγωγικής σχέσης μετατρέπεται σε μια εξαίρεση. Με εμπορευματικές διεργασίες απονεκρώνεται από την ουσία της, δηλαδή την ζωντάνια σαν άνοιγμα προς τον κόσμο και προς τον εαυτό. Απομονώνονται τα στοιχεία που ανοίγουν τις πύλες του μυαλού και του σύμπαντος που το περιβάλλει. Με αυτό τον τρόπο η γνώση που είναι η ίδια η ζωή, που είναι η δύναμη της ζωής, γίνεται στοιχειό που στρέφεται ενάντια στον εαυτό της.
Απογυμνωμένη από τα παραπάνω χαρακτηριστικά χάνει την δύναμη της ανακάλυψης και γίνεται στοιχείο του συμβιβασμού, χάνει την της επαναστατική της διάθεση και γίνεται στοιχείο του συντηρητισμού. Δεν πολεμά για την προέκτασή της αλλά για την συρρίκνωσή της. Για την μείωση των νοηματικών εκδοχών και την πτώχευση των ερμηνειών της πραγματικότητας. Η γνώση πεθαίνει μέσα από την μονοδιάστατη εκδοχή της.

Η Νεκρή γνώση έχει μετατραπεί σε ένα εμπορευματικό προϊόν το οποίο αποτελεί την ουσία της εκπαιδευτικής λειτουργία. Με αυτή την μορφή η νεκρή γνώση μπορεί να χρησιμοποιηθεί, σαν η ουσία της μέθεξης με το υπέρ πέραν του οικονομικού πολέμου. Να γίνει μια μορφή της βίας, που ασκείται κάνοντας πέρα το ενδιαφέρον, την επιθυμία, την ανησυχία για μάθηση, προωθώντας την αποστήθιση, την παπαγαλία και την παθητική κατάποση νεκρών κειμένων στερημένων από την δύναμη που κουβαλούν.

Με αυτή την μορφή διαχρονικές τελετουργίες συντελούνται πάνω από το νεκρό κορμί της. Ατελείωτες προσπάθειες εξαγνισμού από τις αντιστάσεις του οργανισμού στην παθητικότητα. Συνεχείς προσπάθειες εκπαίδευσης στην συνήθεια και την επαναληπτική διαδικασία του υπαρξιακού θανάτου συντελούνται με την αφομοίωση της νεκρής γνώσης, Ατελείωτα εικοσιτετράωρα που η νεότητα εθίζεται στην αναγκαστική κατάποσης του νεκρού σώματος της γνώσης το οποίο... απονεκρώνει το δικό της. Η νεκρή γνώση κουβαλάει φόβο, που κυριαρχεί σε κάθε ενέργεια. Δημιουργεί ανασφάλεια, τάσεις αποφυγής της πραγματικότητας, και μεγαλώνει την υποταγή σε οποιοδήποτε δηλώσει προστάτης του αδαή.

Η γνώση-ζωή

Όμως η γνώση είναι το φως ενάντια στην αμάθεια που αντιπροσωπεύει το σκοτάδι. Η γνώση ξεδιπλώνεται μαζί της ξεδιπλώνεται ζωή. Η γνώση εκφράζει την αναγκαιότητα της παρουσία της σαν απόδραση από το υπαρξιακό θάνατο που παραμονεύει σε κάθε βήμα της καθημερινότητας. Κάθε νέα γνώση μεγαλώνει το πλαίσιο της ζωής και κάθε μεγάλωμα πλαισίου οδηγεί σε μια καινούργια γνώση. Διότι όπως είπαμε η γνώση είναι ενέργεια που διεγείρει τον οργανισμό, διεγείρει το πνεύμα, το οδηγεί έξω από τον εαυτό του το κάνει να αμφιβάλλει και να μην αποδέχεται τίποτα, παρά μόνο με την δική του ενεργητική στάση. Η γνώση ζητά την ζωντανή συμμετοχή, αποστρέφεται την παθητικότητα. Χωρίς την συμμετοχή, η γνώση δεν μπορεί να γίνει προσωπική. Μόνο μέσα από την συμμετοχή μοιράζει την ομορφιά της με τον καθένα.

Η γνώση είναι μια πράξη, μια προσωπική πράξη η οποία δεν μπορεί να έρθει σε εμάς όταν μας την δίνει απλά ο άλλος. Η γνώση καταχτείται δεν δωρίζεται ποτέ. Αποτελεί μια μέθεξη με την ζωή μέσα από την οποία το άτομο συναντιέται μαζί της και εκείνη μαζί του. Σαν μέθεξη ζωής σπαρταρά μέσα από την χαρούμενη αγωνία να αισθανθεί την πραγματικότητα σαν κατασκευή που απορρέει από την ενεργή συμμετοχή του ατόμου στην δημιουργία του σύμπαντος που το περιβάλλει. Η γνώση κουβαλάει χαρά να πάει πιο μακριά από εκεί που την άφησαν οι άλλοι.

Η Γνώση είναι μια συνεχής ανακάλυψη του κόσμου και του εαυτού προσφέροντας την ηδονή της διεύρυνσης των ορίων, δηλαδή των πλαισίων που περιορίζουν το άτομο.

Άρα:
Γνώση είναι η συνεχής, ηδονική διεύρυνση της ελευθερίας.


Κερεντζής Λάμπρος

Μιχαήλ Μπαχτίν (1895-1975 ) Ρώσος θεωρητικός της λογοτεχνίας και φιλόσοφος

πίνακας:vladimir kush