Η χαμένη αξιοπρέπεια του πολιτικού.

Ο ρόλος και την λειτουργία του πολιτικού

α) Ενότητα λόγου και πράξης

Για να κατανοήσουμε καλύτερα την εξέλιξη του ρόλου της λειτουργίας του πολιτικού όσο και της πολιτικής στην σημερινή κοινωνία, θα πρέπει να αναφερθούμε στο ποιος ήταν ο ρόλος και η λειτουργία τους στην αρχαία Ελλάδα. Η παρουσία του πολιτικού ανδρός στην αρχαιότητα, πρόσφερε εκείνο το κύρος στο οποίο έχουν αναφερθεί ο Ηράκλειτος, ο Δημόκριτος ο Πυθαγόρας, Ο Σωκράτης ο Πλάτωνας και όλοι οι σοφοί του ένδοξου παρελθόντος μας. Όλοι συναινούσαν στην σημασία της παρουσίας του πολιτικού ανδρός σαν καταλύτη της κοινωνικής ζωής των πολιτών, σαν ρυθμιστή, παιδαγωγό και φιλόσοφο, υπερασπιστή της δικαιοσύνης και φορέα του συνεκτικού λόγου της αλήθειας και κατ' επέκτασης της αρετής. Εκείνη την εποχή η ενότητα λόγου και πράξης του πολιτικού αποτελούσαν το δίπτυχο μέσω του οποίου επιτυγχάνετο η αρετή. Όποιος επιτύγχανε αυτό το συνδυασμό είχε το μερίδιο του στην σοφία.

Το να ηγηθεί κάποιος της πόλις, αποτελούσε το ύψιστο αξίωμα και του αναγνωριζόταν η ικανότητα να εκφράζει την ορθότητα της σκέψης του σε πράξη για το καλό των συνανθρώπων του, των πολιτών. Ο πολιτικός ανήρ μπορούσε να θεωρηθεί σοφός, διότι αυτή η ικανότητα μετουσίωσης της σκέψης σε πράξη δημιουργούσε τις συνθήκες του ευ ζειν, το οποίο στην ουσία ήταν συζήν. Δηλαδή η λειτουργία του επικεντρωνόταν στην ικανότητα να προασπίσει την συλλογική ευδαιμονία των πολιτών, η οποία προερχόταν από την γνώση του πάνω στην φύση των ανθρώπων και των καταστάσεων που τους συνέδεαν.

Επίσης αναγνωριζόταν ότι η πολιτική σαν τέχνη, ή και σαν επιστήμη, ήταν ανώτερη από όλες τις άλλες, διότι είχε να διεκπεραιώσει ένα καθολικό έργο το οποίο δεν είχε σχέση μόνο με το άτομο, αλλά περισσότερο με το σύνολο των πολιτών και απαιτούσε την γνώση της ανθρώπινης φύσης, των νόμων, των αξιών και τέλος του σκοπού και του νοήματος της ίδια της πολιτείας-κοινωνιάς.

Τρις ήταν οι ρήσεις τις οποίες οι εφτά σοφοί της αρχαιότητας είχαν σαν απαρχή και βασικό κανόνα με τις οποίες αξιολογούσαν ένα πολιτικό και θα εξασφάλιζαν την επίτευξη του πολιτικού του έργου. Το “ γνώθι σαυτόν”, το “μηδέν άγαν” και το “καιρό γνώθι” 1

Το πρώτο, το “ γνώθι σαυτόν”, όλοι το γνωρίζουμε έχει να κάνει με την ορθολογική αυτογνωσία η οποία σημαίνει αυτοσυνείδηση του ανθρώπου που αναλαμβάνει το πολιτικό έργο. Σύμφωνα με τους επτά σοφούς, για να μπορέσει ο πολιτικός άνδρας να φέρει εις πέρας οποιαδήποτε πολιτική πράξη, θα έπρεπε να γνωρίζει τον εαυτό του. Εάν δεν είχε αναπτύξει αυτή την ικανότητα, τότε κάθε πολιτικό εγχείρημα μπορεί να απέβαινε μοιραίο για τον ίδιο, τους πολίτες, αλλά και την ίδια την πόλη.

Το δεύτερο, το “μηδέν άγαν” συνοψίσει την σημασία του στην αποφυγή της υπερβολής. Η υπερβολή σημαίνει το ξεπέρασμα των ορίων και τίποτα για τους επτά σοφούς δεν μπορούσε να επιτευχθεί εκτός ορίων. Άρα η υπερβολή είναι η καταστρατήγηση των ορίων. Το “μηδέν άγαν” λοιπόν, επιζητεί την εφαρμογή των φυσικών ορίων που καθορίζονται από το δίκαιο και τους κανόνες εκάστης κοινωνίας.

Το τρίτο, το “καιρό γνώθι” έχει να κάνει με την γνώση της κατάλληλης στιγμής για την πολιτική δράση. Δηλαδή ποια στιγμή μπορεί να επέμβει ο πολιτικός και με ποιο τρόπο ώστε η επέμβασή του να στεφτεί με επιτυχία. Η γνώση και εδώ του κύκλου της ζωής, των νόμων της αλλαγής προσφέρει την ικανότητα ελέγχου επί των πραγμάτων και των καταστάσεων που αφορούν την κοινωνία. Η γνώση αυτή δεν είναι τόσο απλή, επιζητά την επιστράτευση της σοφίας, δηλαδή την ικανότητα της ενότητας σκέψης και της πράξης του πολιτικού με στόχο την ευημερία των συμπολιτών του και της πολιτείας.

Ο σεβασμός αυτών των τριών κανόνων χάριζαν την αρετή σαν το μέγιστο αγαθό που μπορεί να έχει ένας πολιτικός άνδρας. Βέβαια από τότε γνώριζαν ότι ήταν πολύ δύσκολο εγχείρημα ένας πολιτικό άνδρας να διατηρήσει για πολύ αυτή την υπεροχή. Έτσι ο Σόλων προσπάθησε να θέση ορθούς πολιτικούς κανόνες, δηλαδή να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες που θα τον βοηθούσαν να διατηρήσει την ενότητα της σκέψης και της πράξης του. Με αυτό τον τρόπο οι χειρισμοί του θα ακολουθούσαν την φύση του ανθρώπου και της πολιτείας και δεν θα στρέφονται ενάντια σε αυτές δηλαδή δεν θα ήταν “παρά φύσιν”.

β) Το ατομικό συμφέρον

Βέβαια από τότε οι φιλόσοφοι είχαν επιστήσει την προσοχή στην διαστρέβλωση των στόχων της πολιτικής με την εισχώρηση του ατομικού συμφέροντος ενάντια στο συλλογικό, καθώς και την επικράτηση φαύλων, οι οποίοι οδηγούσαν τον λαό στο σκοτάδι της ασυνειδησίας, παρά στο φως της αλήθειας.

Το βασικότερο εμπόδιο τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα θεωρείται το προσωπικό συμφέρον. Ο Ηράκλειτος αναφερόταν συχνά στο ψεύδος και στην πλάνη των ιδιοτελών συμφερόντων. Θεωρούσε ότι ήταν η πηγή της φαυλότητας η οποία καταργούσε κάθε έννοια ορθολογισμού και αξιοκρατίας. Ο Δημόκριτος αναφέρεται στην ορμέμφυτη τάση για επιβλαβή ιδιοτέλεια του ενός ατόμου ενάντια στο άλλο και την τάση του να κινείται διασπαστικά στην πολιτική ένωση. Κατά τους Σοφιστές η ελευθερία του ατόμου που αναπτύσσεται εις βάρος του κοινωνικού συνόλου, εκφράζει την δόμηση ενός“τυραννικού” ιδεώδους. Ο τύραννος είναι αυτός που ευδοκιμεί εκμεταλλευόμενος τους υπόλοιπους. 2

Η κατάχρηση της εξουσία έλεγε ο Μακιαβέλι, δημιουργεί μια κοινωνία μέσα στην οποία οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν πως να ασκήσουν την ελευθερία τους. Επίσης ο Adam Smith ακολουθώντας τον Μακιαβέλι θεωρούσε ότι ο άνθρωπος, το πρώτο πράγμα για το οποίο ενδιαφέρεται είναι το προσωπικό του συμφέρον. Για αυτό η συμπάθεια αποτελούσε για τον Adam Smith το βασικό συστατικό πάνω στη οποίο στηριζόταν η συμπεριφορά του πολιτικού στην σχέση του με τον πολίτη, η οποία μπορούσε εύκολα να μετατραπεί σε εμπάθεια. Πίσω από την συμπάθεια ο πολιτικός μπορεί να κρύψει τις βασικές του επιδιώξεις, οι οποίες είναι το ατομικό του συμφέρον. Για τον Smith ο πολιτικός ανήρ δεν ενθουσιάζεται τόσο από τα πλούτη και την εξουσία όσο από την ματαιοδοξία. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι το χειροκρότημα των πολιτών, για αυτόν ο πλούτος είναι ο θρίαμβος που αισθάνεται όταν τραβάει όλα τα βλέμματα επάνω του. Έτσι η συμπάθεια , όπως είπαμε μετατρέπεται σε εμπάθεια και ανταγωνισμό.

Καταλήγουμε ότι το πρώτο για το οποίο ενδιαφέρεται ο πολιτικός ανήρ, όλων των αποχρώσεων, θα μου επιτρέψετε να πω, είναι να ικανοποιήσει τις ανάγκες του και επειδή, οι βασικές του ανάγκες είναι ικανοποιημένες, δέστε το οικονομικό εμβαδόν των πολιτικών μας, οι οποίοι δεν φαίνεται να έχουν ανάγκη απασχόλησης, τότε οι ανάγκες που παραμένουν είναι αυτές που πολύ ωραία κατονόμασε ο Adam Smith με την ωραία λέξη ΜΑΤΑΙΟΔΟΞΊΑ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότιοι πολιτικοί είναι και αυτοί σαν όλους τους ανθρώπους και καταλαμβάνονται από συναισθήματα όχι και τόσο ευγενικά, όπως την ζήλια,την ανάγκη του να έχουν κύρος, το μίσος, αλλά και άλλα που θεωρούμε ευγενικά όπως η συμπόνια , η συμπάθεια, η αλληλεγγύη. κ.λ.π.

Ο Πολιτικός και το οικονομικό σύστημα

α) Ο δούρειος ίππος

Σήμερα η πολιτική δεν αναφέρεται ούτε σαν τέχνη αλλά ούτε και σαν επιστήμη, όπως στην αρχαιότητα. Αναφέρεται σαν μια διαχειριστική εξουσία της οποίας ο ρόλος έχει να κάνει με διεκπεραίωση του συστήματος άνισης συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Δηλαδή έχει να κάνει με την προσωπική ματαιοδοξία του πολιτικού, με την τάξη της κοινωνικής ανισότητας, την διασφάλιση των εύπορων πολιτών, τον έλεγχο και την εκμετάλλευση των κοινωνικών πηγών. Δηλαδή με την οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων οι οποίες καθορίζονται από την οικονομία και την διαπλοκή...Τόσο απλά.

Σήμερα περισσότερο από εχθές ανακαλύπτουμε ότι ο πολιτικός, ο άνθρωπος που ζητά την ψήφο μας, έχει αλλοτριωθεί σαν άτομο τόσο πολύ, ώστε να βρισκόμαστε συχνά εκτεθειμένοι, προδομένοι από την επιλογή μας. Το πολιτικό σύστημα όντας ένα όλον που λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε, η προτεραιότητα να μην επικεντρώνεται στην επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων, αλλά στην επίλυση των δικών του, χρησιμοποιεί τον πολιτικό σαν τον δούρειο ίππο που θα μπει, θα προσπελάσει τις ψυχές των υπηκόων ποντάροντας στην συμπάθεια, και θα πάρει την θέση του αναμενόμενου σωτήρα. Στο πρόσωπο του προβάλλεται η ελπίδα, σαν βασική κινητήρια δύναμη που δίνει νόημα στην διαμόρφωση του μέλλοντος του πολίτη.

Η πολιτική μέσω του προβαλλόμενου πολιτικού ηγέτη καταφέρνει να αποπροσανατολίσει το πολίτη. Με την βοήθεια των ΜΜΕ και σε συνεργασία με την απελπισία που απορρέει από την δύσκολη κοινωνική του κατάσταση, δεν του επιτρέπεται να συνειδητοποιήσει την ουσιαστική παρουσία του πολιτικού σαν στοιχείο αναπαραγωγής του συστήματος από το οποίο θέλει να ξεφύγει. Το πολιτικό σύστημα καταφέρνει να καταργήσει οποιοδήποτε νόημα πηγάζει από την καθημερινότητα του πολίτη, αντικαθιστώντας το με το ελπιδοφόρο πολιτικό αφήγημα του κομματικού μηχανισμού.

Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι στηλίτευσαν σαν την μεγαλύτερη αγυρτεία στην σχέση πολιτικού - πολίτη, την αναντιστοιχία λόγου και πράξης,. Σήμερα αυτή η κατάσταση δεν αποτελεί εξαίρεση. Όχι μόνο έχει γίνει κανόνας, αλλά επιστρατεύει ολόκληρα συνεργεία διαμόρφωσης της εικόνας του πολιτικού όπου το “φαίνεσθαι” αποτελεί την ουσία της κάθε προεκλογικής καμπάνιας, παρά η ουσία του κοινωνικού προγράμματος το οποίο παρουσιάζει. Ο πολιτικός φόρεσε λοιπόν, την μάσκα που τους ετοίμασαν οι image maker και ξανοίχτηκε στο πολιτικό στίβο, στηριζόμενος περισσότερο στην θεατρινίστικη πλευρά του κατασκευασμένου εαυτού του, προσπαθώντας να υποδυθεί τον μεσσία, μοιράζοντας υποσχέσεις και ελπίδες που καμιά ανταπόκριση δεν έχουν με την πραγματικότητα. Αλλοτριωμένος από τις αναγκαιότητες μια πραγματικότητας που νομίζει ότι θα την ελέγξει, δέχτηκε να ελεγχθεί από αυτή χάνοντας το βασικό στήριγμα της παρουσίας του που είναι η αξιοπρέπεια του θεσμού που αντιπροσωπεύει. Απώλεσε την ανθρώπινη διάσταση της ύπαρξή του εφόσον συμμάχησε με την οικονομίστικη πλευρά του προσώπου του. Πλησιάζει τους τεχνοκράτες σε βαθμό τέτοιο ώστε να μην μπορούμε να τον ξεχωρίσουμε από αυτούς.

β) Ο διεκπεραιωτής των οικονομικών συμφερόντων,

Παρ΄ όλο που ο πολιτικός ηγέτης, παρουσιάζεται σαν ο αυριανός επίδοξος κομιστής λύσεων και απαντήσεων στα προβλήματα της κοινωνίας, για την μόνη λύση που φαίνεται - όπως έλεγε και Μακιαβέλι - να ενδιαφέρεται είναι αυτή του κομματικού σχηματισμού που αντιπροσωπεύει η οποία συνταυτίζεται με την δική του ύπαρξη.

Με αυτό τον τρόπο τίθεται ένα τεράστιο θέμα ηθικής στην σχέση του πολιτικού με την κοινωνία η έλλειψη της οποίας, διαμορφώνει τις βάσεις του δημοκρατικού συστήματος. Οι πράξεις αυτές εκφράζουν όχι μια απλή δυσλειτουργία του πολιτικού συστήματος, αλλά ένα μεγάλο πρόβλημα στην λειτουργία της ίδιας κοινωνίας. Διότι οι πολιτικοί για να κρατήσουν το κύρος και την ματαιοδοξία της εξουσίας αναγκάστηκαν να αποδεχτούν τον ρόλο του διεκπεραιωτή των οικονομικών συμφερόντων, μειώνοντας και περιορίζοντας την ουσιαστική τους ισχύ, χάνοντας το βασικό έρεισμά τους, την ελπίδα αλλαγής που εξέφραζε η παρουσία τους.

Σαν διεκπεραιωτές είναι υποταγμένοι στους όρους τις οικονομίας, αποδεχόμενοι σαν υπάλληλοι τους περιορισμούς της. Χάθηκαν προσπαθώντας να υπηρετήσουν την ιδεολογία για μια καλύτερη ζωή και την συσχέτισαν με την καλυτέρευση της οικονομίας. Αφομοιώθηκαν πλέον από το οικονομικό σύστημα και σαν κομμάτι του μεταμορφώθηκαν σε αντιπρόσωπό του, ξεχνώντας την αρχική τους ιδιότητα σαν αντιπρόσωπος του λαού. Δεν κατάλαβαν ότι όσο καλυτερεύει η οικονομία τόσο δυσκολεύει η ζωή.

Οι αποφάσεις άλλαξαν χέρια! Η παγκοσμιοποίηση παρ όλο που φάνταζε σαν ένα άνοιγμα όπου όλος ο κόσμος θα γινόταν μια αδελφότητα, ενωμένος και γεμάτος ελπίδα, στην ουσία κατρακύλησε και κατρακυλάει στην βαρβαρότητα. Με τον ίδιο τρόπο, μέσα της οι πολιτικοί καθώς και η ίδια η πολιτική χάνουν τα ερείσματα της ύπαρξής τους και μπουσουλώντας, μασάνε τετριμμένα λόγια περασμένων ιδεών/καιρών. Το πολιτικό σύστημα βρίσκετε αντιμέτωποι με την αδυναμία του να ελέγξει ακόμα τον εαυτό του.

Με λίγα λόγια ο πολιτικός βρίσκεται αντιμέτωπος με την αμφισβήτηση της λειτουργίας του αλλά και της ισχύς του. Πίσω του κρύβονται οικονομικά συμφέροντα τα οποία λέει ότι πολεμάει, αλλά στην ουσία συνεργάζεται μαζί τους. Συμπεριφέρεται και βρίσκεται μαζί τους στα σαλόνια της εξουσίας, εφόσον και αυτός αναγνωρίζει ότι αποτελούν το βασικό “κεφάλαιο” του κράτους. Ο πολιτικός ηγέτης αιχμάλωτος των οικονομικών συμφερόντων, ουρλιάζει μέσα σε αυτή την ασυμμετρία λόγου και πράξης, νομοθετώντας την αιώνια απαλλοτρίωση και καθυπόταξη του πολίτη, σε κέντρα αποφάσεων που ούτε αυτός γνωρίζει. Θυσιάζει τα όνειρα και τις ιδέες γενεών χαμογελώντας στις εικόνες του υπερατλαντικής οθόνης του αυταρχισμού της οικονομίας. Έτσι βρίσκεται στην ευχάριστα δυσάρεστη θέση να σέρνει την αξιοπρέπεια του, ανάμεσα στην δόξα και την υποταγή, ανάμεσα στην δύναμη και την αδυναμία προσπαθώντας, από την μια να κρατηθεί στο ύψος του λειτουργήματός του και από την άλλη, προσπαθεί να μαζέψει την μουσκεμένη αξιοπρέπεια του από τους οχετούς της οικονομίας.

γ) Σιωπηλές οικονομικές δικτατορίες

Κάτω από αυτές τις οικονομικές συνθήκες κυβερνήσεις εκλεγμένες πάντα με την πρόθεση της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας, διαμορφώνονται σιγά, σιγά σε σιωπηλές οικονομικές δικτατορίες που το εύρος τους χάνεται μέσα από πληθώρα γραφειοκρατικών διαδικασιών, οι οποίες συντηρούν την αίσθηση των δημοκρατικών διαδικασιών. Κάθε ημέρα συσκέψεις, συναντήσεις συζητήσεις, ανακοινώσεις προσφέρουν την εντύπωση ότι, όλες αυτές οι ενέργειες αποτελούν κομμάτια του δημοκρατικού πολιτεύματος... δυστυχώς δεν είναι παρά ενέργειες για τον παραμερισμό του. Οι πολιτικοί σαν μαριονέτες του οικονομικού θεάτρου κυκλοφορούν προσπαθώντας να δώσουν την εντύπωση ότι ελέγχουν το κάθε τι, αλλά δυστυχώς ελέγχονται από τον κάθε τεχνοκράτη

Κάτω από αυτές τις οικονομικές συνθήκες κυβερνήσεις απαρνιούνται τον εαυτό τους και πουλάνε όσο, όσο την ευημερία των πολιτών τους, μεταθέτοντας την κηδεμονία τους σε άλλους. Μετατρέπονται σε μέσο έκφρασης και αποδοχής μιας συλλογής ληστείας του πληθυσμού τους, επιφυλάσσοντας συνθήκες σκλαβιάς και υποταγής πασπαλισμένες από μια μελλοντική ευημερία που κάθε φορά καθυστερεί η άφιξή της. Επικαλούνται την καρτερικότητα, την λιτότητα, την υπομονή και την αναβολή για μια καλύτερη ζωή, υψώνοντας τα λάβαρα μιας νέας θρησκείας, όπου όπως σε όλες της θρησκείες η θυσία αποτελεί το βασικό στοιχείο για την πρόσβαση στη μελλοντική ευημερία. Η ευημερία είναι εδώ, διαφημίζει πάντα την παρουσία της μέσα από το κορμί του πλούτου που ρέει χωρίς ντροπή μπροστά στα μάτια της οργανωμένης φτωχοποίησης λαών.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες βρισκόμαστε μπροστά στον υποβιβασμό της πολιτικής σε διαχειριστική λειτουργία του οικονομικού συστήματος.

Βρισκόμαστε μπροστά στην προσπάθεια της οικονομίας να υποτάξει το πολιτικό σύστημα με την συνεργασία των ίδιων των πολιτικών!!!

Κερεντζής Λάμπρος

1 Βουρβουράς Ηλίας: Ο πολιτικός ανήρ στην Αρχαία Ελλάδα: φιλοσοφικές καταβολές της πολιτικής πράξης (από τον Όμηρο στον Αριστοτέλη)