Facebook: Ο αυταρχισμός “του προοδευτικού λόγου”

Προφορικός και γραπτός λόγος

Ο λόγος πάντα εξέφραζε και εκφράζει με την μορφή και το περιεχόμενό του, την κοινωνική και την πολιτική θέση του υποκειμένου που τον εκφέρει. “Είμαστε αυτό που λέμε”, λέει ένας φιλόσοφος. Αυτό που λέμε έχει σχέση επίσης με τον τρόπο που το λέμε.

Για να πούμε κάτι έχουμε τον προφορικό και τον γραπτό λόγο. Στον προφορικό λόγο το ύφος, ο τόνος της φωνής, οι γκριμάτσες, ή οι κινήσεις που τον συνοδεύουν, καθορίζουν το περιεχόμενο και διαμορφώνουν την μορφή επικοινωνίας με τον “άλλον”. Τα μεταγλωσσικά στοιχεία του προφορικού λόγου μπορούν να δώσουν πληροφορίες στον δέκτη του ξέχωρα από το περιεχόμενό του. Μερικές φορές οι πληροφορίες αυτές είναι αντίθετες με το περιεχόμενο και σε αυτή την περίπτωση έχουμε να αντιμετωπίσουμε το “διπλό μήνυμα”1 σαν στοιχείο δυσλειτουργίας της επικοινωνίας με τους άλλους.

Ο γραπτός λόγος έχει και ο αυτός την ικανότητα να μεταφέρει μέσα του την ζωντάνια, την ένταση, ακόμα και την αίσθηση της κίνησης αυτού που γράφει. Η δύναμη της παρουσίας του δεν υστερεί σε τίποτα από τον προφορικό. Έτσι με τον ίδιο τρόπο που ο προφορικός λόγος μπορεί να μεταφέρει την ένταση ή την ηρεμία, και ο γραπτός μπορεί να δημιουργήσει ένταση, αγωνία, φόβο. Μπορεί να είναι βίαιος, απορριπτικός, απόλυτος, όπως να είναι δημοκρατικός, ανοικτός, αποδεκτικός. Ο γραπτός λόγος μπορεί να πυροδοτήσει τον αναγνώστη και να του δημιουργήσει μια ευχάριστη ή δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση.

Τον χωρίζουμε σε τέσσερις κατηγορίες, στον αφηγηματικό, περιγραφικό, πραγματολογικό, στον επιχειρηματολογικό όπως μπορεί να είναι αυτό το κείμενο. Οι αναρτήσεις στο Facebook μπορούν να αντιπροσωπεύουν όλες τις παραπάνω κατηγορίες. Επίσης σύμφωνα με τους ερευνητές2 έχουμε τόσο στο προφορικό όσο και στο γραπτό λόγο, τον διάλογο και τον μονόλογο. Προφορικό και γραπτό μονόλογο και διάλογο. Επειδή όμως στο Facebook το μήνυμα είναι πάντα γραπτό, σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με το γραπτό μονόλογο και διάλογο.

Μονόλογος, ή διάλογος

Ένα πρώτο το ερώτημα που μπορεί να τεθεί σύμφωνα με την παραπάνω προσέγγιση, είναι αν οι αναρτήσεις στο Facebook αποτελούν μια προσπάθεια για διάλογο ή είναι απόπειρες ενός μονολόγου;

Μπορούμε να πούμε ότι η ανάρτηση παρουσιάζει ένα μονόλογο, μια σκέψη του υποκειμένου ενώ τα σχόλια παρουσιάζουν την απόπειρα του διαλόγου. Ο διάλογος δικαιολογεί την παρουσία του στα σχόλια αλλά και στα “laik” που μαζεύει η ανάρτηση σαν ένα είδος αποδοχής. Περισσότερο όμως τα σχόλια εκφράζουν το διάλογο μέσα από τις περαιτέρω επεξηγήσεις, θέσεις, αντιθέσεις, οι οποίες συγκροτούν μια διαλεκτική διαδικασία σε σχέση με την αρχική ανάρτηση. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να πούμε ότι η ανάρτηση είναι ένας μονόλογος ο οποίος προκαλεί ένα διάλογο.

Βέβαια σύμφωνα με τον Μπαχτίν3, δεν υπάρχει μονόλογος αλλά μόνο διάλογος. Αυτό που παρουσιάζεται σαν μονόλογος δεν είναι παρά το αποτέλεσμα ενός εσωτερικού διαλόγου. Αυτός ο διάλογος εκφράζει την εσωτερίκευση της σχέσης με τον άλλον και κατασκευάζει το “διαλογικό εαυτό”, θεωρία η οποία στηρίχτηκε πάνω στον Μιχαήλ Μπαχτίν και ερεύνησε και καθιέρωσε ο Χέρμανς Χούμπερτ4 Άρα κάθε φορά που μιλάμε για ένα μονόλογο, μιλάμε στην ουσία για ένα διάλογο!

Λόγος και ιδεολογική τοποθέτηση

Κάθε πολιτική επιχειρηματολογία είναι μια στρατηγική μηχανή ευπιστίας του άλλου. Η απολυταρχικότητα και ο δογματισμός καταστούν το λόγο στην κοινωνία αυταρχικό, παρ' όλο που δεν φαίνεται σαν τέτοιος. Ο αυταρχικός λόγος έχει σχέση με την συντήρηση. Την συντήρηση της κοινωνίας σε αυτό που είναι και όχι σε αυτό που μπορεί να γίνει.

Η συντηρητική ιδεολογία πάντα αναφέρεται στο παρελθόν, στα όσια και ιερά των προγόνων, στους φόβους οποιασδήποτε κοινωνικής αλλαγής που θα αμφισβητήσει το κατεστημένο. Σε σχέση με το υποκείμενο σαν πολίτη, η συντήρηση θέλει άτομα φοβισμένα, υποταγμένα σε μια αναγκαστική καθημερινότητα, η επανάληψη της οποίας καθιστά αδύνατη την αμφισβήτηση της κυριαρχία της. Αντίθετα η προοδευτική ιδεολογία εκφράζει πάντα την ανάγκη της αλλαγής, την αναζήτηση του καινούργιου, την αμφισβήτηση του εξαναγκασμού με τέτοιο τρόπο ώστε ο πολίτης να ελέγχει την καθημερινότητα του και όχι να ελέγχεται από αυτή.

Η αυταρχικότητας του λόγου λοιπόν ακολουθεί την αυταρχικότητα της κοινωνίας που ανήκει. Με την βοήθεια του θεάματος και της διαφήμισης, ο αναγνώστης/ακροατής/θεατής δυσκολεύεται να ξεχωρίσει την απολυταρχικότητα του. Δυσκολεύεται να αναγνωρίσει το οικοδόμημα μια κλειστής κοινωνίας η οποία κατασκευάζεται γύρω του. Με τον ίδιο τρόπο και οι πολιτικοί, οι οποίοι συμμετέχουν στην κοινωνία του θεάματος, χρησιμοποιούν το λόγο σαν ανοικτή προοπτική για τον καθένα χωρίς να φανερώνουν τα πραγματικά αυταρχικά και συντηρητικά τους κίνητρα. Τόσο οι πολιτικοί, όσο και η βιομηχανία του θεάματος μοιάζουν με τους ιερωμένους οποιασδήποτε θρησκείας οι οποίοι παρουσιάζονται ανοικτοί και συζητήσιμοι για όλα, αλλά τελικά μένουν αμετακίνητοι στο δόγμα τους.

Οι αναρτήσεις στο Facebook προβάλουν τις ιδεολογικές τοποθετήσεις αυταρχικού ή διαλλακτικού τύπου, οι οποίες εκφράζουν προοδευτικότητα ή συντηρητισμό της κοινωνίας που περιγράψαμε πάρα πάνω, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η αυταρχικότητα, ή η διαλλακτικότητα του υποκειμένου εκφράζεται επίσης μέσα από το τρόπο εκφοράς του λόγου του. Οι λέξεις που χρησιμοποιεί και το συναίσθημα που προκαλούν στον αναγνώστη - ξέχωρα από την πολιτική τους τοποθέτηση – εκφράζουν τον “συντηρητισμό” ή την “προοδευτικότητα” του.

Δηλαδή η έννοια του συντηρητικού ή προοδευτικού δεν έχει σχέση μόνο με την ιδεολογία που εκφράζει το υποκείμενο, αλλά και με την συμπεριφορά του και τον τρόπο που τη προβάλλει, δηλαδή μιλά, γράφει, επικοινωνεί με τον άλλον και το συναίσθημα που προκαλεί σε αυτόν. Το συναίσθημα λοιπόν δεν έχει να κάνει μόνο με την διαφορά της ιδεολογίας , αλλά με την μορφή της εκφοράς του λόγου.

Η εκφορά του λόγου λοιπόν δεν υπόκειται μόνο σε κοινωνικά πρότυπα, αλλά όπως βλέπουμε επηρεάζεται περισσότερο από την προσωπικότητα του υποκειμένου. Η διαλεκτικότητα λοιπόν, ή απολυταρχικότητα του δεν είναι μόνο στοιχείο του λόγου, αλλά και του προσώπου που τον εκφέρει. Δηλαδή χαρακτηριστικό της “προσωπικότητας” του.

Το αποτέλεσμα της κάθε ανάρτησης, εξαρτάται από το συναίσθημα που πυροδοτεί στον αναγνώστη και τον εσωτερικό διάλογο που προκαλεί μέσα του. Επηρεάζεται από την ιδεολογία, αλλά και την προσωπικότητα του άλλου. Αν σε αυτό τον διάλογο κυριαρχεί το συναισθήματα της χαράς, της ευχαρίστησης, μέσα από την επικοινωνία, την κατανόηση, την ανταλλαγή και τη σύνθεση των απόψεων, έχουμε να κάνουμε με ένα λόγο ανοιχτό, “προοδευτικό”. Εάν συναντάμε την έλλειψη αποδοχής του λόγου, την επιθετικότητα, τον αποκλεισμό, την διαπόμπευση και την κοροϊδία τότε τα συναισθήματα που επικρατούν είναι αυτά της λύπης, του φόβου, του μίσους, δηλαδή έχουμε να κάνουμε με ένα λόγο απολυταρχικό, κλειστό, και βίαιο. Ένα λόγο “συντηρητικό”. Ανάλογα λοιπόν με τα συναισθήματα που προκαλούν οι αναρτήσεις, μπορούμε να κατατάξουμε το γραπτό πολιτικό λόγο του άλλου στο Facebook, σε “αυταρχικό” ή “διαλλακτικό” σε “προοδευτικό” ή “συντηρητικό”.


“Αυταρχικός” ή “προοδευτικός” λόγος

Τους “συντηρητικούς” τους γνωρίζουμε και έχουμε μάθει τον αυταρχισμό του λόγου τους από τη μια άκρη της ιδεολογίας τους, τη κεντροδεξιά μέχρι την άλλη, αυτή, της άκρας δεξιάς. Εκείνος ο λόγος που μας ενδιαφέρει περισσότερο είναι αυτός των “προοδευτικών”. Δηλαδή μας ενδιαφέρουν οι αναρτήσεις με πολιτικό περιεχόμενο που προβάλλονται από “προοδευτικούς” πολίτες. Αυτούς που θεωρούν τους εαυτούς τους “αριστερούς”.

Δυστυχώς μετά από μια αυτοσχέδια έρευνα και εμπειρία από προφίλ “προοδευτικών” πολιτών, οι οποίοι τοποθετούν τον εαυτό τους στην "αριστερά” και μάλιστα όχι αυτή του Συνασπισμού, την οποία δεν θεωρούν καν αριστερά, αλλά πιο αριστερά, αυτό που παρατηρούμε, είτε στις αναρτήσεις, του Facebook είτε στους διαλόγους που τις ακολουθούν, μας κάνει να υποθέσουμε ότι η αυταρχικότητα και η μονοδιάστατη αντίληψη της πραγματικότητας διαφεντεύουν και στους “αριστερούς”. Η απολυταρχικότητα του λόγου, φέρνει το λόγο των “αριστερών” κοντά στο λόγο των “δεξιών” Η αυταρχικότητα τους ενώνει.

Έτσι μπορούμε να τους κατατάξουμε σε σχέση με τις διαδικασίες, ασχέτως αν το περιεχόμενο της ιδεολογίας τους είναι διαφορετικό, στην ίδια κατηγορία. Αυτή της αυταρχικότητας που προκαλεί την συντήρηση. Μπορούμε να τους κατατάξουμε στην κατηγορία των απόλυτων, αποφαντικών, επίμονων, αμετάπειστων, επιθετικών, και το σπουδαιότερο αμυντικών υποκειμένων.
Δηλαδή τους βρίσκουμε πάντα σε μια συνεχή άμυνα απέναντι στους άλλους με σκοπό για να περάσουν το δικό τους και να μην περάσει η γνώμη του άλλου. Υποστηρίζουν, χρησιμοποιώντας την βία του λόγου, την δική τους θέση, η οποία σε τελική ανάλυση, δεν είναι δικιά τους, αλλά του δόγματος που υπηρετούν και στο οποίο ανήκουν.

Το συναίσθημα που πηγάζει λοιπόν από το γραπτό λόγο αυτών των αναρτήσεων, δεν έχει να κάνει με την διαφορά της ιδεολογίας την οποία αντιπροσωπεύει το άτομο, αλλά με την μορφή εκφοράς του λόγου τους. Έτσι “προοδευτικοί” και “συντηρητικοί”, συναντιούνται στην αυταρχικότητα της εκφοράς του λόγου και όχι μόνο.

Το πιο άσχημη διαπίστωση είναι ότι μερικοί τύποι “προοδευτικής” κόπιας, μέσα στο Facebook, χωρίς να το καταλαβαίνουν, αντιπροσωπεύουν με το λόγο τους, την πιο άσχημη εκδοχή του “προοδευτικού” Έλληνα. Δηλαδή στενόμυαλοι οργισμένοι, υβριστές, κοντόφθαλμοι, φωνακλάδες, οργίλοι και απόλυτοι. Χωρίς υπόβαθρο, χωρίς πολιτικό λόγο, χωρίς επιχειρήματα, με μια πρωτοφανή βία επειδή έτσι γουστάρουν.

Ο λόγος τους κουβαλά την βία, οι λέξεις εκφράζουν το μίσος, τον αποτροπιασμό, τον αποκλεισμό, την υποτίμηση, την κατηγοριοποίηση, το κάθε είδους ρατσισμό. Επικαλούνται την επίπληξη, την τιμωρία και τον αφανισμό αυτού που δεν συμφωνεί με τα λεγόμενά τους, με την πραγματικότητα που αυτοί αντιλαμβάνονται και όλα αυτά στο όνομα της “προοδευτικής” πρότασης που έχουν για την κοινωνία !!

Για αυτούς, αντίπαλος είναι όποιος δεν συμφωνεί. Όποιος δεν συμφωνεί πρέπει να απομονωθεί, να πετροβοληθεί, να συρθεί και να διαπομπευτεί χωρίς να του δοθεί το δικαίωμα της υπεράσπισής του, χωρίς καν το δημοκρατικό δικαίωμά του να υπερασπιστεί την θέση του. Για αυτούς τους τύπους δεν υπάρχει άλλη γνώμη, παρά μόνο η δική τους. Δεν είναι παρά μια άλλη εκδοχή της νοοτροπίας του φασιστικής βίας τυλιγμένη σε προοδευτικό μανδύα.

Το συμπέρασμά μας λοιπόν είναι ότι “προοδευτικοί” και “συντηρητικοί”, στο Facebook, εκδηλώνουν στις αναρτήσεις τους την ίδια αυταρχικότητα της εκφοράς του λόγου. Η απολυταρχικότητα του λόγου, όχι μόνο τους ενώνει, αλλά εκφράζει και μια ίδια απολυταρχικότητα στην ζωή τους.

Τους φαντάζομαι με τα παιδιά τους, ή με τις γυναίκες τους, ή τους άντρες τους να συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο με τον οποίον συμπεριφέρονται εδώ μέσα, χωρίς να υπολογίζουν κανένα, παρά μόνο τον εαυτούλη τους. Και αυτός ο καημένος στην συντήρηση, μένει κρυμμένος πίσω από μια διάτρητη ιδεολογία που παγώνει την ψυχή του αντί να του τη ζεσταίνει.

Σημειώσεις

1.http://kerentzis.blogspot.gr/2014/10/blog-post_29.html
2.(Τannen 1982· (Finegan &)· Besnier 1989 · Renkema 1993)
3.Μιχαήλ Μπαχτίν Φιλόσοφος
4.Χέρμανς Χούμπερτ: http://huberthermans.com/

Κερεντζής Λάμπρος