Η κατασκευή των “εθνικών ηγετίσκων”

Η "ελίτ" στην αρχαιότητα ενσάρκωνε την ιδέα του ενάρετου πολίτη. Αυτού που είναι “καλός”, “αγαθός” και “δίκαιος”, όπως έλεγαν ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ο Σωκράτης κ.λπ. Η ελίτ αναφερόταν σε μια μειοψηφία πολιτών οι οποίοι διακρίνονταν για ο ήθος, και το κάλος της, για την εντιμότητα και την ικανότητα να αναλάβει την διοίκηση της πόλης. Βέβαια με τον ένα ή τον άλλον τρόπο η οικονομία διαπερνά τους αιώνες προβάλλοντας περισσότερο την ανάγκη του ανθρώπου, από την μια, να προφυλαχτεί από την ανασφάλεια που προκαλούσε το περιβάλλον του και από την άλλη, να κυριαρχήσει σε αυτό. Το κέρδος λοιπόν είτε συμβολικά είτε πραγματικά έγινε ο διαμορφωτής της ανθρώπινης αξίας.

Στην σύγχρονη κοινωνία ο καπιταλισμός όρισε την πραγματικότητα σαν ιδιοκτησία του πιο ισχυρού, και η έννοια της ελίτ έχασε τα χαρακτηριστικά που εξέθεταν οι φιλόσοφοι. Η αρετή μεταμορφώνεται σε οικονομική αρετή καταργώντας τόσο το ήθος, όσο την δικαιοσύνη και την εντιμότητα. Το “καλόν”, το “αγαθόν” και το “δίκαιον” δεν αποτελούν πλέον αξίες από μόνες τους, αλλά σαν χαρακτηριστικά της ικανότητας συσσώρευσης πλούτου.

Για τον Vilfedo Pareto¹ οι ελίτ τόσο στον ενικό όσο και στο πληθυντικό αποτελούν κοινωνικές κατηγορίες υποκειμένων τα οποία έχουν βαθμολογηθεί σαν τα πιο ικανά μέσα στις τάξεις τους. Σε αυτούς περιλαμβάνονται επιστήμονες, καλλιτέχνες, αθλητές, επιχειρηματίες. Εκείνο όμως που παραμένει σαν ενδεικτικό στοιχείο της ελίτ είναι η ενασχόλησης της με την άσκηση της εξουσίας, δηλαδή τη πολιτική. Έτσι η ελίτ αποκρυσταλλώνεται σαν περιουσία μέσα από το πολιτικό της μανδύα. Στην πολιτική και μάλιστα σε μια δημοκρατία ξεχωρίζουμε την “κυβερνητική ελίτ”, η οποία αντιπροσωπεύει την κυρίαρχη τάξη και την “μη κυβερνητική ελίτ”, την ομάδα της αντιπολίτευσης, η οποία λειτουργεί σαν διαμεσολαβητής ανάμεσα στον πληθυσμό και την κυβερνητική ελίτ.

Αυτή όμως που υπερτερεί είναι η “κυβερνητική ελίτ” η οποία συνήθως αποτελεί το εκτελεστικό βραχίωνα της εύπορης κοινωνικής τάξης που έχει χύσει πολύ αίμα για να υπερασπιστεί τα προνόμιά της παγκοσμίως. Η “άρχουσα τάξη” όπως ονομάζουμε την κοινωνική ελίτ, θεωρεί τον εαυτό της υπεράνω όλων. Φαίνεται ότι δεν την αγγίζει και δεν την επηρεάζει τίποτα το γήινο. Αυτή μόνο έχει το δικαίωμα να κρίνει χωρίς να κρίνεται, να ορίζει χωρίς να ορίζεται. Μαζεύει την οικονομική δύναμη στα χέρια του περιορισμένου αριθμού οικογενειών που την απαρτίζουν, οι οποίες κατέχουν τα μέσα παραγωγής και προβολής του εαυτού τους σαν φυσικού κληρονόμου της εξουσίας.

Ενώ λοιπόν κάθε φορά η κυβερνητική ελίτ παρουσιάζεται σαν μια ομάδα που εργάζεται για το καλό όλων, δηλαδή δηλώνει ένα εθνικό προφίλ, στην ουσία φροντίζει μόνο για τα συμφέροντα που έχουν σχέση με την κοινωνική τάξη που αντιπροσωπεύει και της οποίας είναι κομμάτι. Με αυτό τον τρόπο χρησιμοποιεί το κράτος σαν ιδιοκτησία και θεωρεί το πληθυσμό σαν μέσο οικονομικής εκμετάλλευσης. Με αυτό τον τρόπο επίσης νοηματοδοτεί την πραγματικότητα σύμφωνα με το τι την συμφέρει. Έτσι καταφέρνει να περνάει τα προσωπικά της άγχη σαν εθνικά, πείθοντας το πληθυσμό ότι, μόνο όταν αυτή ευημερεί, θα μπορέσει να ευημερήσει και ο ίδιος.

Η εθνική αντιπροσώπευση λειτουργεί σαν διπλή ιδιότητα διότι το “εθνικό” της προσωπείο κρύβει το οικονομικό. Υπό αυτή την ιδιότητα κατασκευάζεται και ο “εθνικός ηγετίσκος”, ένα πρόσωπο μέσα από τους κόλπους της, του οποίου η επικράτηση έχει σχέση με την οικογενειακή του καταγωγή και όχι με την ικανότητα του. Η παρουσία του προβάλλεται σαν υπερασπιστή των συμφερόντων του “ Λαού” και του έθνους και όχι μιας κοινωνική τάξης. Παρουσιάζεται σαν εθνικός ήρωας. που έρχεται να “σώσει” την κατάσταση ενώ την αναπαράγει. Η ικανότητα του δοκιμάζεται σε αυτό, δηλαδή την δυνατότητα τεκμηρίωσης μια κατάστασης, η οποία δεν τεκμηριώνεται παρά μόνο με ψέματα και υποσχέσεις.

Σήμερα λοιπόν όταν μιλάμε για τις κοινωνικές ελίτ και τους “εθνικούς ηγέτες”, δεν μιλάμε για τους άριστους όπως όταν αναφερόμαστε στην Αθηναϊκή δημοκρατία του Περικλή, ή όπως θα το όριζε η ιταλική σχολή της κοινωνιολογίας. Αναφερόμαστε σε μειοψηφίες οι οποίες έχουν καταφέρει να επιβάλλουν με ψυχολογική βια, και όχι μόνο, την παρουσία τους και να διευθύνουν την κοινωνία μέσω των αντιπροσώπων τους, των οποίων η αξία δεν έχει αποδειχθεί, αλλά και δεν θα αποδειχθεί ποτέ. Ασκούν την πολιτική εξουσία και εκμεταλλεύονται τα προνόμια που αποκτούν αποσκοπώντας στην όλο και μεγαλύτερη συσσώρευση πλούτου και δύναμης.

Τα ΜΜΕ λοιπόν, αποτελούν και αυτά στοιχεία της επικράτησης της “άρχουσας τάξης” εφόσον οι ιδιοκτήτες τους είναι κομμάτια της. Ο “εθνικός ηγετίσκος” είναι ένα προβαλλόμενο πρόσωπο του οποίου το προφίλ κατασκευάζεται με επιμέλεια από αυτά. Το φαντασμαγορικό τοπίο που φτιάχνουν γύρω από αυτό, είτε πρόκειται για εικόνα, είτε για λόγο ενισχύουν το προφίλ του καθώς και αυτό και της κυβερνητικής ελίτ. Λέξεις, εικόνες και σύμβολα κατακλύζουν το οπτικό και λεκτικό τοπίο του πολίτη, θέλοντας να τον οδηγήσουν στην έκσταση, στην συναισθηματική ένωση με το πατρικό αρχέτυπο, μέσα από την ατμόσφαιρα της κατασκευασμένης λατρείας του “εθνικού ηγέτη” του “εθνάρχη”

Ο “εθνικός ηγετίσκος” προβάλλεται σαν να ενσαρκώνει τα χαρακτηριστικά που ο πληθυσμός έχει ανάγκη για να πιστέψει ακόμα και όταν δεν τα έχει. Του αποδίδουν  χαρακτηριστικά εθνικού ήρωα με μεταφυσικές ικανότητες. Αυτά που, από το κάθε ηγέτη ζητάει ο λαός, και είναι η καθησυχαστική πατρική παρουσία του, όσον αφορά το άγχος και την ανασφάλεια του μέλλοντος και η αίσθηση της φροντίδας και της προστασίας του παρόντος.

Ακόμα και η στιγμή του θανάτου του, αποτελεί μια ευκαιρία τα ΜΜΕ να κάνουν πιο στέρεη την μεταφυσική πραγματικότητα που κατασκεύασαν στο πρόσωπό του. Εμφανίζουν την πορεία του σαν ζωντανό παράδειγμα ανθρωπισμού και αξιοκρατίας, Μιλάνε για την απαράμιλλη ψυχραιμία και αποφασιστικότητα στις δύσκολες καμπές της ιστορίας. Για την ισχύ που έδειξε και τις δύσκολες επιλογές που έπρεπε να κάνει. Τόσο πολύ προβάλουν τις “καλοσύνες” του, ώστε ακόμα και ο θάνατος του να φαίνεται μια αδικία και παραλογικότητα. 

Εξάρουν την λαμπρότητα των “ηγετικών ικανοτήτων” του, σαν να μην δέχονται την θνησιμότητα τους. Αφήνουν την εντύπωση ότι αυτοί οι “ηγέτες” θα έπρεπε να είναι αθάνατοι. Η απώλεια τους θεωρείται σαν απώλεια για την ανθρωπότητα, ακόμα και αν η παρουσία τους είχε συνηγορήσει σε οργανωμένη και επαναλαμβανόμενη ασέβεια της ανθρώπινης ύπαρξης. Ακόμα και αν η πολιτική τους στήριζε τις κοινωνικές ανισότητες και η παρουσία τους βοηθούσε στην φτωχοποίηση του πληθυσμού.

Με αυτό τον τρόπο άνθρωποι που εργάστηκαν για την κατασκευή της απάνθρωπης κοινωνίας μετατρέπονται σε αντικείμενα λατρείας. Διατηρούν ανέγγιχτη την διαχρονική βρωμερή παρουσία τους στην ανθρώπινη συνείδηση και πρακτική. Τα ΜΜΕ αποσιωπούν την αδηφάγα ανάγκη τους να προσβάλουν, να διαβάλουν, να υπηρετήσουν την κοινωνική τους τάξη εις βάρος όχι μόνο του πληθυσμού, αλλά και του κράτους που αντιπροσωπεύουν.

Λίγοι είναι οι οι πολιτικοί που μπορούν να θεωρηθούν πραγματικοί “εθνικοί ηγέτες”, οι οποίοι ενσαρκώνουν την ελίτ έτσι όπως την όρισε η Αθηναϊκή δημοκρατία. Λίγοι είναι οι πολιτικοί άνδρες που πραγματικά εργάστηκαν για το λαό και το έθνος τους. Οι μόνοι που έρχονται στο μυαλό μου αυτή την στιγμή - και αποτελούν παράδειγμα για να καταλάβουμε πραγματικά τι σημαίνει ο όρος “εθνικός ηγέτης” - είναι ο Μαχάτμα Γκάντι στην Ινδία και ο Νέλσον Μαντέλα στην Νότιο Αφρική. Ο θάνατος τέτοιων ηγετών αποτελεί πραγματικά μια τεράστια απώλεια για το έθνος τους, αλλά και για την ανθρωπότητα. Η έκθεση της σωρού τέτοιων ηγετών για προσκύνημα αποτελεί φόρο τιμής για τον άνθρωπο, διότι η παρουσία τους και το έργο τους συγκροτεί ένα ύμνο στην ζωή .

Όταν η σωρός αμφιλεγόμενων ηγετίσκων εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα, αποτελεί επιβεβαίωση και νομιμοποίηση της ανισότητας για την οποία εργάστηκαν μέχρι τον θάνατό τους. Είναι μια επιβράβευση για την φτώχεια και την υποτέλεια που έσπειραν απλόχερα στο διάβα τους. Στο λαϊκό προσκύνημα τέτοιων ηγετίσκων ο πολίτης καλείται να σκύψει ακόμα μια φορά μπροστά στο κιβούρι τους δικαιολογώντας την κοινωνική αδικία, σαν δεδομένο θεία δίκης και όχι ανθρώπινης εκμετάλλευσης.

Ύβρις στην Αρχαία Ελλάδα θεωρούσαν την προσβολή που εκφράζει κάποιο πολιτικό πρόσωπο με την έλλειψη σεβασμού των νόμων και με το βίαιο, αλαζονικό και προσβλητικό τρόπο της ζωής του. 

Εάν στην σημερινή κοινωνία η υβριστική παρουσία πολιτικών ηγετίσκων μεταλλάσσεται με το πέρασμα των χρόνων σε θεματοφύλακα των ανθρωπινής αξιοπρέπειας, τότε υπάρχει τεράστιο πρόβλημα. 

Εάν η ασέβεια της παρουσία τους μεταβάλλεται σε “αγιοποίηση” από τα ΜΜΕ, αλλά και από θεσμούς όπως του κράτους και της εκκλησίας, τότε η κοινωνική αυτή κατάσταση δεν είναι παρά μια ύβρις η οποία απευθύνεται τόσο στο δημοκρατικό πολίτευμα, όσο και στο σύνολο της κοινωνίας.

Κερεντζής Λάμπρος

πίνακας: Νέλσον Μαντέλα από τον Hom Nguyen 

1VilredoPaeto (1848-1923), Ιταλός οικονομολόγοςκαι κοινωνιολόγς